Αίσιο το 2013

Ο Καβάφης σε σκίτσο του Ν. Παππά, δημοσιευμένο στο ετήσιο αλεξανδρινό Ημερολόγιο «Σατάν», του 1927. Ο Καβάφης έχει πλέον κερδίσει επιφανή θέση, τουλάχιστον στο χώρο των αλεξανδρινών γραμμάτων. Κατά το σκίτσο, όμως, τον κυνηγούν εφιάλτες γιατί πολλοί ετοίμαζαν βιβλία για το έργο του και φοβάται για το περιεχόμενό τους. Συμμεριζόμαστε τους φόβους του για το τι μπορεί να του ετοιμάζουν σήμερα που καταξιώνεται πλέον σε παγκόσμιο επίπεδο.

Το νέο έ­τος φο­βί­ζει γε­νι­κώς. Φο­βί­ζει, ό­μως,  ε­πι­πλέ­ον με το α­ριθ­μη­τι­κό του φορ­τίο. Για να μη φα­νού­με υ­περ­βο­λι­κοί, θα έ­πρε­πε να προ­σθέ­σου­με, ό­τι ο α­ριθ­μός δε­κα­τρία, έ­τσι που προ­βάλ­λει, φο­βί­ζει μό­νο τους προ­λη­πτι­κούς. Τον τε­λευ­ταίο και­ρό, ω­στό­σο, με την κα­κο­τυ­χία που μας κυ­νη­γά­ει, ποιος δεν κα­τέ­χε­ται α­πό δει­σι­δαι­μο­νίες. Μό­νο με βά­σκα­νο δαί­μο­να ε­ξη­γεί­ται τό­ση γκα­ντε­μιά. Όλα δεί­χνουν προς την κα­τεύ­θυν­ση υ­περ­φυ­σι­κών δυ­νά­μεων, που έ­χουν “συ­νω­μο­τή­σει” ε­να­ντίον μας. Υπάρ­χουν, βε­βαίως, ε­κεί­νοι που, για α­κό­μη μια φο­ρά, ό­λο και κά­τι πε­ρι­μέ­νουν – άλ­λοι το ά­στρο εξ Εσπε­ρίας, άλ­λοι τους τρεις Μά­γους και άλ­λοι τον Σω­τή­ρα. Όσοι, ό­μως, νιώ­θουν τον κλοιό να σφίγ­γει ά­σκη­μα, έ­χουν στα­μα­τή­σει να ε­κλο­γι­κεύουν τα πράγ­μα­τα. Η α­σύ­στο­λη ρη­το­ρεία των πο­λι­τι­κών, που συ­νε­χώς στέλ­νουν μη­νύ­μα­τα σε αό­ρα­τους α­πο­δέ­κτες και δί­νουν μά­χες με σκιές, πε­ρι­φε­ρό­με­νοι σαν φου­σκω­μέ­νοι διά­νοι στα ευ­ρω­παϊκά σα­λό­νια, η α­τέρ­μο­νος δη­μο­σιο­γρα­φι­κή ε­νη­μέ­ρω­ση για ε­κα­τομ­μύ­ρια και δι­σε­κα­τομ­μύ­ρια ευ­ρώ ε­νός ει­κο­νι­κού δού­ναι και λα­βείν, ό­λος αυ­τός ο θό­ρυ­βος που γί­νε­ται ε­ρή­μην η­μών για ε­μάς, έ­χει ε­πι­φέ­ρει την ο­λο­σχε­ρή α­πο­διορ­γά­νω­ση. Το μό­νο που α­να­μέ­νε­ται εί­ναι η η­μέ­ρα μιας α­προσ­διό­ρι­στης αλ­λά α­να­πό­φευ­κτης συ­ντέ­λειας του κό­σμου μας. Πα­ρό­λο που ό­λοι  –ό­σοι, βε­βαίως, έ­χουν την πο­λυ­τέ­λεια της πε­ρι­συλ­λο­γής– δια­τεί­νο­νται ό­τι εί­ναι παι­διά του Δια­φω­τι­σμού, αυ­τήν την ή­μέ­ρα, την βλέ­πουν να έρ­χε­ται ε­ντός του νέ­ου έ­τους. Η α­πο­φρά­δα η­μέ­ρα της δι­κής μας Ιστο­ρίας, αν εί­ναι να ’ρθει, δεν μπο­ρεί πα­ρά να εί­ναι μια α­πό τις 365 του μο­να­δι­κού έ­τους του τρέ­χο­ντος αιώ­να, που λή­γει στον δυ­σοίω­νο α­ριθ­μό 13 και το ο­ποίο συ­νέ­πε­σε με αυ­τήν την ε­ξο­ντω­τι­κή πε­ρίο­δο. 

Αρχέ­γο­νοι φό­βοι, που οι αι­τιο­λο­γίες τους έ­χουν χα­θεί στα βά­θη του χρό­νου, κα­θη­συ­χά­ζουν τα λε­ξι­κά, προ­τεί­νο­ντας, ως μια πρώ­τη γε­νε­σιουρ­γό αι­τία, το Μυ­στι­κό Δεί­πνο, ό­που ο Ιη­σούς έ­κα­νε την α­πο­κο­τιά να χα­λά­σει τη συμ­με­τρία του κό­σμου, γευ­μα­τί­ζο­ντας με τους δώ­δε­κα Απο­στό­λους ως δέ­κα­τος τρί­τος. Από ε­κεί ξε­κί­νη­σαν τα πά­θη του. Χά­θη­κε να εύ­ρι­σκε έ­ναν δέ­κα­το τέ­ταρ­το. Γι’ αυ­τό και α­πό τό­τε, πλεί­στους ό­σους έ­χει ε­μπνεύ­σει η ε­σπευ­σμέ­νη α­νεύ­ρε­ση ε­νός δέ­κα­του τέ­ταρ­του προ­σκε­κλη­μέ­νου. Από την σπαρ­τα­ρι­στή κω­μω­δία, «Ο δα­σκα­λά­κος ή­ταν λε­βε­ντιά», με το τρίο Βου­τσά-Φι­λιπ­πί­δη-Πα­πα­γιαν­νό­που­λου, μέ­χρι το πρό­σφα­το μπε­στ σέ­λερ του Πιέρ Ασσου­λίν, «Οι προ­σκε­κλη­μέ­νοι». 

Οι προ­λη­πτι­κοί δεν κά­θο­νται πο­τέ σε έ­να τρα­πέ­ζι, στο ο­ποίο έ­χουν ή­δη πά­ρει θέ­ση δώ­δε­κα συν­δαι­τυ­μό­νες. Ού­τε ε­πι­χει­ρούν τί­πο­τα στις 13 του μή­να. Μή­πως, λοι­πόν, και ε­μείς δεν πρέ­πει να ξε­κι­νή­σου­με α­πο­λύ­τως τί­πο­τα στη διάρ­κεια αυ­τού του δυ­σοίω­νου έ­τους; Έτσι κι αλ­λιώς, α­πό τρα­πε­ζώ­μα­τα, αν πα­ρ’ ελ­πί­δα προ­κύ­ψουν, δεν υ­πάρ­χει πε­ρί­πτω­ση να α­πέ­χου­με. Κάλ­λιο δέ­κα­τοι τρί­τοι πα­ρά λι­μο­κτο­νού­ντες. Αν, πά­ντως, εκ των πραγ­μά­των στα­θεί α­πα­γο­ρευ­τι­κό να σταυ­ρώ­σου­με τα χέ­ρια και να πε­ρι­μέ­νου­με το έ­τος να πε­ρά­σει, ας α­πέ­χου­με του­λά­χι­στον ο­ποιασ­δή­πο­τε φύ­σης πρω­το­βου­λιών στις 13 ε­κά­στου μή­να. Σε τρεις μή­νες του έ­τους, μά­λι­στα, πρέ­πει να δο­θεί ό­λως ι­διαί­τε­ρη προ­σο­χή. Ει δυ­να­τόν, να μην ξε­μυ­τί­σου­με α­πό την οι­κία μας, ό­ποιος, βε­βαίως, θα ε­ξα­κο­λου­θεί να έ­χει μια στέ­γη πά­νω α­πό το κε­φά­λι του. Κα­τ’ αρ­χάς, την 13η Αυ­γού­στου, που πέ­φτει η­μέ­ρα Τρί­τη, κα­θό­σον, ε­δώ και αιώ­νες, α­πο­τε­λεί α­πο­φρά­δα η­μέ­ρα για ε­μάς τους Έλλη­νες. Από την πέν­θι­μη Τρί­τη της 29ης Μαΐου 1453, που χά­σα­με την Πό­λη. Εκτός, ό­μως, α­πό την Τρί­τη, σαν γνή­σιοι Ευ­ρω­παίοι, γρου­σού­ζι­κη η­μέ­ρα θα πρέ­πει να υ­πο­λο­γί­ζου­με και την Πα­ρα­σκευή. Πα­ρα­σκευή και 13, τον Οκτώ­βριο του 1307, ο Φί­λιπ­πος Δ΄, ο ε­πο­νο­μα­ζό­με­νος Ωραίος  –αν τον έ­χε­τε α­κου­στά– ε­ξο­λό­θρευ­σε το Τάγ­μα των Ναϊτών. Προ­σο­χή, λοι­πόν, στον Σε­πτέμ­βριο και στον Δε­κέμ­βριο, που θα έ­χου­με Πα­ρα­σκευή και 13.

Οι ι­στο­ρη­μέ­νοι, βε­βαίως, θα θυ­μη­θούν το προ­η­γού­με­νο έ­τος στην ι­στο­ρία του ελ­λη­νι­κού κρά­τους, που έ­λη­γε σε δέ­κα τρία, το 1913. Εκεί­νο, για τη χώ­ρα, δεν εί­χε κα­κή έκ­βα­ση, για τον λαό, ό­μως, στά­θη­κε ζο­φε­ρό. Του­λά­χι­στον το ε­μπό­λε­μο πρώ­το ε­ξά­μη­νό του. Μπο­ρεί η χώ­ρα, με τη Συν­θή­κη του Βου­κου­ρε­στίου, στις 28 Ιου­λίου, να α­πλώ­θη­κε προς Βορ­ρά μέ­χρι το Τε­πε­λέ­νι και προς Ανα­το­λάς μέ­χρι τον Νέ­στο, αλ­λά δεν ή­ταν και λί­γοι οι νε­κροί, οι τραυ­μα­τίες, ά­σε πια τους κα­κου­χού­με­νους. Δεν α­πο­κλείε­ται, το 2013, να προ­κύ­ψει μια πα­ρό­μοια α­να­ντι­στοι­χία με­τα­ξύ χώ­ρας και λα­ού. Αν ευο­δω­θούν οι προσ­δο­κίες των αι­σιό­δο­ξων και οι ευ­ρω­παϊκοί ε­να­γκα­λι­σμοί α­πο­δώ­σουν, η χώ­ρα μπο­ρεί και να ορ­θο­πο­δή­σει, ό,τι ση­μαί­νει αυ­τό, οι πο­λί­τες της, ό­μως, θα τρα­βή­ξουν του λι­να­ριού τα πά­θη. Πλην, βε­βαίως, του πο­σο­στού ε­κεί­νου που έ­χει, σαν την κα­μή­λα, α­πο­θη­κεύ­σει ξί­γκι με­τά πολ­λών άλ­λων στην κα­μπού­ρα του.

Κα­ρα­γκιοζ­μπερ­ντές

Ας σο­βα­ρευ­τού­με, ό­μως. Μια σε­λί­δα βι­βλίου πρέ­πει να την α­πα­σχο­λούν θέ­μα­τα της δι­κής της πε­ριο­χής. Και μά­λι­στα, λό­γω η­με­ρών, ει δυ­να­τόν, θέ­μα­τα ευ­χά­ρι­στα. Πού, ό­μως, να βρε­θούν τα ευ­χά­ρι­στα, έ­τσι που κα­τά­ντη­σαν το χώ­ρο του βι­βλίου. Κα­ρα­γκιοζ­μπερ­ντές, με πρώ­τους, ε­πί σκη­νής, τους καυ­χη­σιά­ρη­δες και τους κό­λα­κες. Ποιο βι­βλίο να σχο­λιά­σεις, ό­ταν βι­βλιο­πα­ρου­σιά­σεις και βρα­βεύ­σεις έ­χουν πά­ρει τη μορ­φή της πα­ρα­δο­σια­κής α­νταλ­λα­γής ε­πι­σκέ­ψεων α­βρο­φρο­σύ­νης, με το δώ­ρο και το α­ντί­δω­ρό τους. Όταν, σε αρ­μο­νία με το κοι­νω­νι­κό στά­τους του συγ­γρα­φέα, συμ­βα­δί­ζει και το πό­νη­μά του. Αλί­μο­νο σε ε­κεί­νον που “δεν τον ξέ­ρει ο θυ­ρω­ρός του”. Το βι­βλίο του πά­ει για πολ­το­ποίη­ση α­μνη­μό­νευ­το. Πα­λαιό­τε­ρα, οι νεό­τε­ροι εμ­φα­νί­ζο­νταν πιο συμ­μα­ζε­μέ­νοι, του­λά­χι­στον μπρο­στά στους πρε­σβύ­τε­ρους, που εί­χαν ση­μαί­νο­ντα λό­γο. Σαν τα παι­διά, που, πα­ρου­σία των γο­νέων, στέ­κο­νταν κά­πο­τε προ­σο­χή. Με τη λε­γό­με­νη, ό­μως, μα­ζι­κή δη­μο­κρα­τία, που θε­ο­ποιεί τη νεό­τη­τα, οι πρε­σβύ­τε­ροι, ό­ταν δεν σιω­πούν, ά­γο­νται και φέ­ρο­νται, μην και τους ρί­ξουν στον Καιά­δα. Ακά­θε­κτοι οι μι­κρό­τε­ροι προ­ε­λαύ­νουν με έ­παρ­ση. Βα­σι­κό τους μέ­λη­μα το πώς θα γρά­ψουν έ­να βι­βλίο που θα προ­κα­λέ­σει. Τι α­πα­σχο­λεί; Η κρί­ση, η γε­νιά της Με­τα­πο­λί­τευ­σης, ο Εμφύ­λιος –ο­τι­δή­πο­τε συ­ζη­τεί­ται τους δί­νει έ­μπνευ­ση. Επεί­γο­νται, μά­λι­στα, μην και πε­ρά­σει η ε­πι­και­ρό­τη­τα.

Ο μεί­ζων του 2013

Ας αλ­λά­ξου­με, ό­μως, αυ­τό το τρο­πά­ριο της μεμ­ψι­μοι­ρίας, για­τί κιν­δυ­νεύου­με να γί­νου­με –αν δεν έ­χου­με ή­δη γί­νει– γρα­φι­κοί. Πρω­το­χρο­νιά με­θαύ­ριο, ας μι­λή­σου­με για τις συγ­γρα­φι­κές ε­πε­τείους του ερ­χό­με­νου έ­τους. Προ­φα­νώς, τις μεί­ζο­νες ση­μα­ντι­κών συγ­γρα­φέων. Για τους ήσ­σο­νες συγ­γρα­φείς και τους εξ ε­παρ­χίας κα­τα­γό­με­νους θα με­ρι­μνή­σουν σύλ­λο­γοι και μι­κρές κοι­νό­τη­τες, που, πα­ρα­δό­ξως, στη γε­νι­κό­τε­ρη διά­λυ­ση, δια­τη­ρούν τη συ­νε­κτι­κό­τη­τά τους. Ως ο μεί­ζων του 2013 προ­βάλ­λει ο Κα­βά­φης. Δι­πλή ε­πέ­τειος, ό­πως του Πα­πα­δια­μά­ντη, κα­θώς συ­μπλη­ρώ­νο­νται 150 χρό­νια α­πό τη γέν­νη­σή του και 80 α­πό τον θά­να­τό του. Αρχές Δε­κεμ­βρίου, μια δη­μο­σιο­γρά­φος ε­γκά­λε­σε το υ­πουρ­γείο Πο­λι­τι­σμού για κα­θυ­στέ­ρη­ση της κή­ρυ­ξης Έτους Κα­βά­φη το 2013. Ποιο υ­πουρ­γείο Πο­λι­τι­σμού; Με­τά την συγ­χώ­νευ­ση των Υπουρ­γείων, την ο­ποία ο Πρω­θυ­πουρ­γός ξε­κί­νη­σε α­πό του Πο­λι­τι­σμού, μια Γραμ­μα­τεία ου­σια­στι­κά α­πέ­μει­νε και έ­νας Ανα­πλη­ρω­τής υ­πουρ­γός. Τέως Υπουρ­γός Πο­λι­τι­σμού γαρ ο Πρω­θυ­πουρ­γός εί­χε προ­σω­πι­κή γνώ­ση για την α­χρη­στία του εν λό­γω Υπουρ­γείου. 

Η δη­μο­σιο­γρά­φος, πά­ντως, υ­πο­ψιά­στη­κε ό­τι η πο­λι­τι­κή η­γε­σία μπο­ρεί να κω­λυ­σιερ­γεί για­τί προ­τι­μά άλ­λον τι­μώ­με­νο, πε­ρισ­σό­τε­ρο ταυ­τι­σμέ­νο με το ι­δε­ο­λο­γι­κό της προ­φίλ. Ποιό ι­δε­ο­λο­γι­κό προ­φίλ εν­νοού­σε; Γα­λα­ζω­πό; Πρα­σι­νί­ζο­ν; Ή, μή­πως, το ρο­δί­ζον α­πό τη ντρο­πή του; Όπως και να έ­χει, κα­θη­συ­χα­στι­κή η Γραμ­μα­τεία Πο­λι­τι­σμού, δια­βε­βαίω­σε ό­τι το 2013 θα εί­ναι Έτος Κα­βά­φη. Όσο για την κα­θυ­στέ­ρη­ση, ας ό­ψε­ται η γρα­φειο­κρα­τία. Δεν διευ­κρί­νι­σε, αν θα α­να­μιχ­θεί η ί­δια στον ε­ορ­τα­σμό τό­σο δρα­στή­ρια ό­σο κα­τά το προ­η­γού­με­νο Έτος Κα­βά­φη, το 2003. Τό­τε, το ΥΠ.ΠΟ, κα­τά πά­για συ­νή­θειά του, εί­χε προ­σθέ­σει στις α­φί­σες των εκ­δη­λώ­σεων την υ­πο­στή­ρι­ξή του. 

Γε­νι­κό­τε­ρα, πά­ντως, οι δη­μο­σιο­γρά­φοι κα­θη­σύ­χα­ζαν ό­τι για την ε­πέ­τειο Κα­βά­φη έ­χει προ­βλέ­ψει η Ου­νέ­σκο. Μό­νο που δεν έ­δι­ναν πλη­ρο­φο­ρίες τι εί­δους ε­πε­τεια­κό Έτος ε­ξα­σφα­λί­ζει ο εν λό­γω Οργα­νι­σμός, πέ­ραν του κα­τα­λό­γου, που κα­ταρ­τί­ζει κά­θε χρό­νο με τις α­νά χώ­ρα ε­πε­τείους. Βε­βαίως, και μό­νο η κα­τα­χώ­ρη­ση για το 2013 του Κα­βά­φη στην Ελλά­δα, προσ­δί­δει στο γε­γο­νός “οι­κου­με­νι­κή διά­στα­ση”. Όπως και να έ­χει, εί­θι­σται το πρώ­το μέ­λη­μα, ό­ποιου φο­ρέα α­να­λαμ­βά­νει την πρω­το­βου­λία των ε­ορ­τα­σμών, να εί­ναι η α­να­κοί­νω­ση ε­νός ή και πε­ρισ­σό­τε­ρων συ­νε­δρίων. Αυ­το­νό­η­τα διε­θνών, ό­ταν πρό­κει­ται για έ­ναν κλα­σι­κό συγ­γρα­φέα. Με­τά, λοι­πόν, τους περ­σι­νούς (2011) ε­ορ­τα­σμούς Πα­πα­δια­μά­ντη και Ελύ­τη με συ­νέ­δρια στο Μέ­γα­ρο Μου­σι­κής, α­να­με­νό­ταν ε­κεί να διορ­γα­νω­θεί και το Συ­νέ­δριο Κα­βά­φη. Πό­σω μάλ­λον στη δι­κή του πε­ρί­πτω­ση, που κά­το­χος του Αρχείου του για 43 έ­τη, κο­ντά μι­σό αιώ­να, ή­ταν η οι­κο­γέ­νεια Σαβ­βί­δη. Συ­γκοι­νω­νού­ντα δο­χεία, πέ­ρα α­πό νο­μι­κές δο­μές, Μέ­γα­ρο Μου­σι­κής και ΔΟ­Λ, στο Διοι­κη­τι­κό Συμ­βού­λιο του Με­γά­ρου βρί­σκε­ται η Λέ­να Λα­μπρά­κη-Σαβ­βί­δη και ε­πί­σης, στη θέ­ση του α­ντι­προέ­δρου του Σπου­δα­στη­ρίου Νέ­ου Ελλη­νι­σμού, που ι­δρύ­θη­κε τέ­λη 1996 για “την δια­τή­ρη­ση της πνευ­μα­τι­κής και α­κα­δη­μαϊκής πα­ρά­δο­σης Κ. Θ. Δη­μα­ρά και Γ. Π. Σαβ­βί­δη”. 

Θυ­μί­ζου­με ό­τι το Αρχείο Κα­βά­φη ή­ταν στην κα­το­χή του Γ. Π. Σαβ­βί­δη, α­πό το 1969, που α­γο­ρά­στη­κε α­πό την κλη­ρο­νό­μο του Κα­βά­φη, Ρί­κα Σε­γκο­πού­λου, μέ­χρι το θά­να­τό του, στις 11 Ιου­νίου 1995. Ένα α­κέ­ραιο τέ­ταρ­το του αιώ­να. Στη φρο­ντί­δα του βρι­σκό­ταν α­κό­μη νω­ρί­τε­ρα, α­πό το 1963. Αυ­τό α­πο­τέ­λε­σε το με­γά­λο θη­σαυ­ρό του Σπου­δα­στη­ρίου και σχε­δόν την μο­να­δι­κή –δεν νο­μί­ζου­με ό­τι υ­περ­βάλ­λου­με– έ­γνοια του διευ­θυ­ντή του, του δευ­τε­ρό­το­κου γιου του Γιώρ­γου και της Λέ­νας Σαβ­βί­δη. Στα «Μι­κρά Κα­βα­φι­κά», το 1985, ο Γ. Π. Σαβ­βί­δης δεί­χνει την ι­διαί­τε­ρη θέ­ση που δί­νει στον δευ­τε­ρό­το­κο με την α­φιέ­ρω­ση: «...για τον Μα­νό­λη μας, που εί­ναι “ο χρό­νος ο α­λη­θι­νός”». Και ε­κεί­νος α­πο­δεί­χτη­κε ά­ξιος της ε­μπι­στο­σύ­νης, φρο­ντί­ζο­ντας τον Κα­βά­φη και το Αρχείο του. Όπως ο ί­διος α­να­φέ­ρει, στή­ρι­ξε κά­ποιες ση­μα­ντι­κές εκ­δό­σεις και έ­στη­σε τις α­να­γκαίες ι­στο­σε­λί­δες. Επι­προ­σθέ­τως, το κα­λά προ­στα­τευ­μέ­νο Αρχείο θα πρέ­πει να βοή­θη­σε στην υ­πο­δειγ­μα­τι­κή Βι­βλιο­γρα­φία Κα­βά­φη, που ο φί­λος και συ­νερ­γά­της του Γ. Π. Σαβ­βί­δη, Δη­μή­τρης Δα­σκα­λό­που­λος, πα­ρου­σία­σε το 2000. Βοή­θη­σε μέ­χρι και στην έκ­δο­ση, στα τέ­λη του 2012, της ε­ξαν­τλη­τι­κής με­λέ­της του Χρή­στου Πα­πά­ζο­γλου, «Με­τρι­κή και α­φή­γη­ση. Για μια συ­στη­μα­τι­κή με­τρι­κή και ρυθ­μι­κή α­νά­λυ­ση των κα­βα­φι­κών ποιη­μά­των», που α­πο­τε­λού­σε, κα­τά τον Γ. Π. Σαβ­βί­δη, “έ­να α­πό τα βα­σι­κά desiderata της κα­βα­φι­κής έ­ρευ­νας”.

Ορφα­νό σε ξέ­να χέ­ρια

Τε­λι­κά, α­ντί της α­ναγ­γε­λίας Συ­νε­δρίου Κα­βά­φη στο Μέ­γα­ρο Μου­σι­κής ή ο­που­δή­πο­τε αλ­λού, γνω­στο­ποιή­θη­κε ό­τι το Αρχείο Κα­βά­φη δεν α­νή­κει πλέ­ον στην οι­κο­γέ­νεια Σαβ­βί­δη. Με­γά­λη α­πο­ρία μας προ­κά­λε­σε αυ­τή η με­τα­βί­βα­ση του Αρχείου “σε άλ­λα χέ­ρια”. Οι δη­μο­σιο­γρά­φοι, πά­ντως, με έ­γκυ­ρη ε­νη­μέ­ρω­ση, θριαμ­βο­λο­γούν για το γε­γο­νός ό­τι “πα­ρέ­μει­νε σε ελ­λη­νι­κά χέ­ρια”, κα­θώς, ό­πως το­νί­ζουν, το διεκ­δι­κού­σαν α­κα­δη­μαϊκά ι­δρύ­μα­τα Ευ­ρώ­πης και Η­ΠΑ. Δη­λα­δή, με ποιο τρό­πο το διεκ­δι­κού­σαν, ό­πως έ­ναν πί­να­κα Παρ­θέ­νη που κα­το­χυ­ρώ­νε­ται στον πλειο­δό­τη; Πά­λι οι δυ­σοίω­νοι και­ροί; Αυ­τοί, ό­μως, θα ήλ­πι­ζε κα­νείς ό­τι δεν ε­πη­ρεά­ζουν Ιδρύ­μα­τα της τά­ξης του Σπου­δα­στη­ρίου. O α­δό­κη­τος α­πο­χω­ρι­σμός του Αρχείου Κα­βά­φη α­πό το Σπου­δα­στή­ριο μας ξε­νί­ζει. Μας ξε­νί­ζει για πολ­λούς λό­γους, αλ­λά, κυ­ρίως, ε­πει­δή το συ­νο­δεύουν κά­ποια χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά φι­λο­λο­γι­κού “πά­θους”. Τα με­γά­λα πά­θη, ως γνω­στόν, εί­ναι α­να­πό­σπα­στο κομ­μά­τι του ε­αυ­τού μας και ού­τε για τον πρώ­το λα­χνό του Εθνι­κού Λα­χείου δεν τα α­πο­χω­ρι­ζό­μα­στε. Ο Κα­βά­φης, λοι­πόν, στά­θη­κε έ­να με­γά­λο πά­θος για τον Γ. Π. Σαβ­βί­δη. Αλλά και ο δευ­τε­ρό­το­κος Σαβ­βί­δης φε­ρό­ταν πα­θια­σμέ­νος με την πε­ρί­πτω­ση Κα­βά­φη. Από χεί­λη υ­πε­ρά­νω αμ­φι­σβή­τη­σης, εί­χα­με μά­θει ό­τι ε­τοί­μα­ζε βιο­γρα­φία Κα­βά­φη. Ο ί­διος, ω­στό­σο, σε πρό­σφα­τη συ­νέ­ντευ­ξή του, ε­ξο­μο­λο­γεί­ται: «Σκε­φτό­μουν α­πό και­ρό πώς θα μπο­ρού­σα να α­ξιο­ποιή­σω κα­λύ­τε­ρα το Αρχείο Κα­βά­φη, για­τί εί­δα ό­τι ε­γώ δεν ε­παρ­κού­σα. Εί­μαι φι­λό­λο­γος και θα έ­πρε­πε  στ’ α­λή­θεια να δο­κι­μά­σου­με μια μη φι­λο­λο­γι­κή προ­σέγ­γι­ση, για­τί αυ­τή εί­χε σχε­δόν φτά­σει στα ό­ριά της...» Απο­ρού­με, υ­πάρ­χουν ό­ρια για τη φι­λο­λο­γι­κή προ­σέγ­γι­ση;

Δια­φο­ρε­τι­κά σκε­φτό­ταν το φθι­νό­πω­ρο του 2009. Τό­τε, ο ση­με­ρι­νός Πρω­θυ­πουρ­γός, ως υ­πουρ­γός Πο­λι­τι­σμού, του εί­χε τά­ξει την πα­ρα­χώ­ρη­ση της οι­κίας Κω­λέτ­τη για Μου­σείο Κα­βά­φη. Εί­χε. μά­λι­στα, βρε­θεί χρη­μα­το­δό­της για την α­να­πα­λαίω­ση, η ο­ποία εί­χε ξε­κι­νή­σει πά­ραυ­τα. Θα α­πο­τε­λού­σε μια ι­δα­νι­κή στέ­γη για τον Αλε­ξαν­δρι­νό, αυ­τό το μο­να­δι­κό μπαλ­κό­νι στον αρ­χαίο ελ­λη­νι­κό και  με­τα­βυ­ζα­ντι­νό κό­σμο. Μό­νο τα συ­να­πα­ντή­μα­τα του ποιη­τή, στις κά­μα­ρες και τους δια­δρό­μους, με τον φου­στα­νε­λο­φό­ρο πο­λι­τι­κό θα μπο­ρού­σαν να α­πο­βούν προ­βλη­μα­τι­κά. Τό­τε, ο Μα­νό­λης Σαβ­βί­δης πρό­σβλε­πε, σύμ­φω­να πά­λι με συ­νέ­ντευ­ξή του, “σε έ­να α­πό τα πλη­ρέ­στε­ρα και αρ­τιό­τε­ρα κέ­ντρα με­λέ­της και προ­βο­λής Κα­βά­φη και μα­ζί της νέ­ας ελ­λη­νι­κής λο­γο­τε­χνίας και πο­λι­τι­σμού”. Με­τά τις ε­κλο­γές, το έρ­γο ναυά­γη­σε.  Βγή­καν “ψεύ­τι­κα τα λό­για, τα με­γά­λα”. Μέ­νει, ω­στό­σο, η α­πο­ρία για­τί ε­γκα­τα­λεί­φθη­κε τό­σο εύ­κο­λα η ι­δέα για έ­να Μου­σείο, κα­λύ­τε­ρα Ίδρυ­μα Κα­βά­φη, στην πά­ντο­τε δια­θέ­σι­μη οι­κία Κω­λέτ­τη. Εί­τε με α­πο­κλει­στι­κά ελ­λη­νι­κή χρη­μα­το­δό­τη­ση εί­τε με συγ­χρη­μα­το­δό­τη­ση, η οι­κο­γέ­νεια Σαβ­βί­δη, με το κύ­ρος που δια­θέ­τει, θα μπο­ρού­σε να πραγ­μα­το­ποιή­σει το ό­ρα­μα για έ­να Κέ­ντρο Με­λέ­της της πε­ριω­πής του Κα­βά­φη και της ελ­λη­νι­κής λο­γο­τε­χνίας. Ας μην λη­σμο­νού­με ό­τι αυ­τή εί­ναι η προί­κα της χώ­ρας για να υ­πάρ­χει στο μέλ­λον και ό­χι τα τριά­κο­ντα ή ό­σα ευ­ρω­παϊκά αρ­γύ­ρια προς διά­σω­σή της.  

Βε­βαίως, “ελ­λη­νι­κά χέ­ρια” πα­ρέ­λα­βαν το Αρχείο Κα­βά­φη. Η νέα στέ­γη του Αρχείου θα εί­ναι η νεό­τευ­κτη Στέ­γη Γραμ­μά­των και Τε­χνών του Ιδρύ­μα­τος Αλέ­ξαν­δρου Ωνά­ση. Η με­γα­λο­α­στι­κή οι­κία στο α­διέ­ξο­δο “rond point” της ο­δού Μου­ρού­ζη, ό­που βρί­σκε­ται το Σπου­δα­στή­ριο, α­ντι­κα­θί­στα­ται α­πό την υ­περ­σύγ­χρο­νη αρ­χι­τε­κτο­νι­κή της λεω­φό­ρου Συγ­γρού, ο­λωσ­διό­λου ξέ­νη προς το κα­βα­φι­κό κλί­μα. Πα­ρό­μοια ε­ντύ­πω­ση δη­μιουρ­γούν και οι α­πό­ψεις του ση­με­ρι­νού Προέ­δρου του Ιδρύ­μα­τος, Αντώ­νη Πα­πα­δη­μη­τρίου, πρω­τό­το­κου γιου του πρώ­του Προέ­δρου Στέ­λιου Πα­πα­δη­μη­τρίου: «...σκο­πεύου­με με το Αρχείο να κά­νου­με κά­τι πο­λύ σύγ­χρο­νο που θα α­πευ­θύ­νε­ται σε νέ­ους αν­θρώ­πους... θα εί­ναι προ­σβά­σι­μο σε ό­λους... θα δια­μορ­φώ­σου­με έ­ναν ει­δι­κό εκ­θε­σια­κό χώ­ρο...πο­λύ μο­ντέρ­νο... ώ­στε να “ζω­ντα­νεύου­ν” τα ποιή­μα­τα του Κα­βά­φη... θέ­λου­με να ε­νι­σχύ­σου­με τον διε­θνή χα­ρα­κτή­ρα του...» Ενώ, εμ­φα­τι­κά δη­λώ­νει: «Δεν θα κά­νου­με έ­να συ­νέ­δριο Κα­βά­φη στο ο­ποίο θα κα­λέ­σου­με τους πο­λύ γνω­στούς και κα­λούς με­λε­τη­τές του έρ­γου του Κα­βά­φη, αλ­λά κά­τι που θα α­νοί­ξει τον κό­σμο προς τον ποιη­τή...» Πι­θα­νώς, αν ζού­σε ο πα­τήρ Πα­πα­δη­μη­τρίου, το Αρχείο να μη στε­γα­ζό­ταν σε αυ­τό το ξέ­νο πε­ρι­βάλ­λον. Αλε­ξαν­δρι­νός ε­κεί­νος, ί­σως να δη­μιουρ­γού­σε κά­ποιο χώ­ρο στο νε­ο­κλα­σι­κό της ο­δού Αμα­λίας. Το πι­θα­νό­τε­ρο, να μην προέ­βλε­πε αυ­τό το τό­σο δη­μο­κρα­τι­κό “ά­νοιγ­μα του κό­σμου προς τον ποιη­τή”. Παι­δία να θρο­νιά­ζο­νται στην πο­λυ­θρό­να Του, έ­φη­βοι να ση­μειώ­νουν στί­χους στα χει­ρό­γρα­φά Του, νε­κρό­φι­λοι να πα­σπα­τεύουν τη νε­κρι­κή μά­σκα Του. Μάλ­λον θα α­πέ­φευ­γε και τα ε­ντυ­πω­σια­κά δρώ­με­να. Τε­λι­κά, στις ε­ξαγ­γε­λίες του Προέ­δρου έρ­χο­νται να προ­στε­θούν διορ­θω­τι­κά ε­κεί­νες της υ­πο­διευ­θύ­ντριας της Στέ­γης. Σύμ­φω­να με αυ­τές, πα­ρα­με­ρί­ζο­νται η δη­μιουρ­γία Μου­σείου Κα­βά­φη και η έμ­φα­ση στους ε­πε­τεια­κούς ε­ορ­τα­σμούς. Τί­θε­ται, ε­πί­σης, ως βα­σι­κή προ­τε­ραιό­τη­τα, η προ­σέγ­γι­ση νεό­τε­ρων η­λι­κιών μέ­σω του δια­δι­κτύου.  

Όσο για τον διε­θνή χα­ρα­κτή­ρα του Κα­βά­φη, μάλ­λον πε­ρι­φρού­ρη­ση α­παι­τεί­ται πα­ρά ε­νί­σχυ­ση. Για πα­ρά­δειγ­μα, υ­πάρ­χει έ­να με­γά­λο κομ­μά­τι της διε­θνούς κοι­νό­τη­τας, που θλί­βε­ται, για­τί ο Κα­βά­φης δεν έ­χει πά­ρει τη θέ­ση που του α­να­λο­γεί στην Gay Literature. Γε­νι­κό­τε­ρα, ε­κτός Ελλά­δος, φαί­νε­ται ό­τι πρω­το­στα­τεί “ο ο­μο­φυ­λό­φι­λος και δια­σπο­ρι­κός Κα­βά­φης”, ο ο­ποίος και κρί­νε­ται “πιο προσ­γειω­μέ­νος και ε­πί­και­ρος”. Ωστό­σο, ό­σοι α­σχο­λού­νται με τον διε­θνή χα­ρα­κτή­ρα του, κα­λό εί­ναι να μην λη­σμο­νούν ό­τι υ­πήρ­ξε έ­νας “κα­θα­ρό­αι­μος αι­σθη­τής”, ό­πως εύ­στο­χα τον έ­χει χα­ρα­κτη­ρί­σει ο Γ. Π. Σαβ­βί­δης. Ένας “ε­στέ­τ”, που εί­χε “την α­ντί­λη­ψη πως το έρ­γο του δεν εί­ναι (και δεν πρέ­πει με κα­νέ­ναν τρό­πο να κα­τα­ντή­σει) ε­μπο­ρεύ­σι­μο α­γα­θό”, και ό­τι η δη­μο­σίευ­σή του “ι­σο­δυ­να­μεί με εκ­πόρ­νευ­ση”. Όταν ο Κα­βά­φης δη­μο­σίευε το έ­κα­νε για τους “μυη­μέ­νους” και τις εκ­δό­σεις του τις ε­τοί­μα­ζε για τους “happy few”.

Σε ποιον α­νή­κει το 2013

Όταν τα πράγ­μα­τα στέ­νευαν, ο Γ. Π. Σαβ­βί­δης στρε­φό­ταν στους ήσ­σο­νες. Μή­πως να α­να­κη­ρύ­ξου­με το 2013 Έτος Σου­ρή, κα­θώς συ­μπλη­ρώ­νο­νται 160 χρό­νια α­πό τη γέν­νη­σή του, την 1η Φε­βρουα­ρίου 1853. Μην και “γε­λά­σει λί­γο το χει­λά­κι μας” με τον Ρω­μηό του. “Ο ρα­χατ­λής Έλλην, α­πο­λαμ­βά­νων α­μέ­ρι­μνος τον ναρ­γι­λέ του, λου­στρά­ρων τα πα­πού­τσια του και δια­βά­ζων την ε­φη­με­ρί­δα του”, σκι­τσα­ρι­σμέ­νος α­πό τον Θέ­μο Άννι­νο, πρω­το­εμ­φα­νί­στη­κε την 2α Απρι­λίου 1883 στην ο­μώ­νυ­μη ε­φη­με­ρί­δα, την ο­ποία έ­γρα­φε ο Σου­ρής, σύμ­φω­να και με τον υ­πό­τιτ­λο. Δεν θα σι­γο­ντά­ρου­με Άγγλους, Γάλ­λους, Γερ­μα­νούς, που βλέ­πουν στον ση­με­ρι­νό Έλλη­να τον νω­χε­λή Ρω­μηό του Σου­ρή. Πά­ντως, εί­ναι γε­γο­νός ό­τι, σε ε­πο­χή οι­κο­νο­μι­κής κρί­σης, ό­λων των ει­δών τα κα­τα­στή­μα­τα κλεί­νουν και τα μό­να που α­νοί­γουν εί­ναι κα­φε­τέ­ριες και φα­γά­δι­κα.

Όπως κά­θε χρό­νο, οι ε­πέ­τειοι εί­ναι αρ­κε­τές. Οι δρα­στή­ριοι Αι­τω­λο­α­καρ­νά­νες θα ξα­να­θυ­μη­θούν τον Πα­λα­μά και τα 70χρο­να α­πό το θά­να­τό του. Το ί­διο πι­στεύου­με και οι Θεσ­σα­λο­νι­κείς με την ει­κο­σα­ε­τία α­πό τον θά­να­το του Ν. Γ. Πε­ντζί­κη. Τα 180 α­πό το θά­να­το του Κο­ραή, το πι­θα­νό­τε­ρο να πε­ρά­σουν ε­ντε­λώς α­μνη­μό­νευ­τα. Όσο για την πλειά­δα των άλ­λο­τε πο­τέ ε­πι­φα­νών, που συ­νέ­πε­σε να γεν­νη­θούν το 1883, μάλ­λον μό­νο ο Κα­ζα­ντζά­κης θα πε­ρι­σω­θεί. Ήδη, οι ο­μώ­νυ­μες εκ­δό­σεις ε­τοί­μα­σαν Ημε­ρο­λό­γιο 2013, ε­νώ ά­νοι­ξε έκ­θε­ση-α­φιέ­ρω­μα, «130 χρό­νια Νί­κος Κα­ζα­ντζά­κης». Επει­δή υ­πάρ­χει Ίδρυ­μα Τρια­ντα­φυλ­λί­δη, ί­σως να ε­ορ­τα­στεί και η δι­κή του ε­πέ­τειος.   

Κα­λός ο Κα­βά­φης, κα­λός και ο Κα­ζα­ντζά­κης, το 2013, ό­μως, σύμ­φω­να με τις ε­ορ­τα­ζό­με­νες συ­νή­θως ε­κα­το­ντα­ε­τη­ρί­δες, α­νή­κει στον Δη­μή­τρη Χατ­ζή. Γεν­νή­θη­κε στα Γιάν­νε­να την 21η Νο­εμ­βρίου 1913 και υ­πο­θέ­του­με ό­τι ε­ξα­κο­λου­θούν να τον ε­ντάσ­σουν στους μεί­ζο­νες. Σί­γου­ρα, θα τον θυ­μη­θούν τον Χατ­ζή. Πρώ­τοι α­πό ό­λους οι συ­ντο­πί­τες του, οι Ηπει­ρώ­τες. Ύστε­ρα, και κλη­ρο­νό­μο έ­χει, και εκ­δό­τη, και δυο ε­ρί­ζουν, του­λά­χι­στον μέ­χρι πρό­σφα­τα, για τη φρο­ντί­δα του έρ­γου του. Τα ε­πε­τεια­κά έ­τη, ό­μως, εί­ναι δου­λειά των κρα­τι­κών φο­ρέων. Ήδη, το 2013 α­να­κη­ρύ­χτη­κε και ε­πί­ση­μα Έτος Κα­βά­φη. Αλλά και το 2011 εί­χε α­να­κη­ρυ­χτεί και μά­λι­στα, α­πό νω­ρίς, Έτος Ελύ­τη, ε­ορ­τά­στη­κε ό­μως ως Έτος Πα­πα­δια­μά­ντη, παίρ­νο­ντας πλη­θω­ρι­κές δια­στά­σεις.   

Αρκε­τά. Χί­λιες πα­ρά τρεις σε­λί­δες Ex Libris εί­ναι πολ­λές, πά­ρα πολ­λές. Ας μας ευ­χη­θού­με, ω­στό­σο, να ε­πι­βιώ­σου­με του 2013. Εμείς, το Ex Libris, η Επο­χή. “Χλω­μό’’ το βλέ­που­με, αλ­λά η ελ­πί­δα, λέ­νε, ό­τι πε­θαί­νει τε­λευ­ταία. 

Μ.Θεοδοσοπούλου

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Η Εποχή" στις 30/12/2012.

Ο Γεώργιος Σουρής σε γελοιγραφικό σκίτσο του στενού του φίλου Θέμου Άννινου. «Ο Ρωμηός», που επί 35 χρόνια έγραφε και εξέδιδε ο Σουρής, αποτελεί φαινόμενο για τον ελληνικό σατυρικό Τύπο. Εβδομαδιαίο έμμετρο φύλλο «Ο Ρωμηός», η μακροβιότητα (2/4/1883 – 17/11/1918) και η τεράστια απήχησή του σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, οφειλόταν στη στιχουργική ικανότητα του Σουρή, αλλά και στο έμφυτο ταλέντο του να συλλαμβάνει το σφυγμό του μεγάλου κοινού και να προσαρμόζεται στη νοοτροπία του. Μέσα από τους διαλόγους των δύο ηρώων του, του Φασουλή και του Περικλέτου,  αναδυόταν ο χαρακτήρας τού τότε μέσου Έλληνα. Μπορεί σε παραλλαγή, αλλά οι περισσότερες όψεις αυτού του χαρακτήρα μάς συνοδεύουν ως σήμερα. Μόνο που μέσα στη σημερινή σοβαροφάνεια δεν υπάρχει άξιος αντικαταστάτης του Σουρή.

Ο Δημήτρης Χατζής κλείνει ακριβώς έναν αιώνα από γεννήσεως. Είναι μάλλον απίθανο να συγκινήσει τον σημερινό Αναπληρωτή υπουργό επί θεμάτων πολιτισμού, καθώς ο γιαννιώτης συγγραφέας βρίσκεται ιδεολογικά στην απέναντι όχθη. Έτσι μένει ανάμεσα στους Ανυπεράσπιστους. Ο μόνος, που θα μπορούσε να εισηγηθεί  Έτος Χατζή, είναι ο μέχρι προ ολίγων ημερών Πρόεδρος του Ε.ΚΕ.ΒΙ. και ακαδημαϊκός Θανάσης Βαλτινός. Με τις πρόσφατες, όμως, ανακατατάξεις στις λογοτεχνικές γενιές, όπως τις εισηγούνται οι νέοι κριτικοί, ανήκει πλέον στην ίδια γενιά με τον Χατζή, την πρώτη μεταπολεμική. Όπότε, ο επίζηλος τίτλος του κορυφαίου διηγηματογράφου της γενιάς του βρίσκει πρεσβύτη ανταγωνιστή. Με ισχυρό αντίπαλο τον Χατζή, η πρωτοκαθεδρία αρχίζει να κλονίζεται. Ο Χατζής, πάντως, διατηρούσε στενούς δεσμούς μέχρι τέλους με την ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος. Αφορμή, λοιπόν, οι άλλοτε Ρηγάδες, που συνασπίζονται σήμερα γύρω από τον ΣΥ.ΡΙ.ΖΑ., να  κηρύξουν εκείνοι Έτος Χατζή –κάτι σαν αντι-Έτος–  με πρωτοστάτη τον εκ Παρισίων Νίκο Γουλανδρή. Αυτός κάτι ξέρει παραπάνω – εκτός εάν έκανε απώθηση στο ρηγάδικο  παρελθόν του.