Αγκότα Κρίστοφ "Η αναλφάβητη"

Αγκότα Κρίστοφ
"Η αναλφάβητη"
Μετ.: Αργυρώ Μακάρωφ
Εκδόσεις Άγρα
Φεβρουάριος 2008

Πρόκειται για το πέμπτο βιβλίο της ουγγαρέζας συγγραφέως Άγκοτα Κρίστοφ που εκδόθηκε στα γαλλικά το 2004, λίγο πριν συμπληρώσει την έβδομη δεκαετία του βίου της. Μια αναδρομή, κατανεμημένη συστηματικά σε έντεκα κεφάλαια. Κεφάλαιο πρώτο, πώς άρπαξε την αθεράπευτη αρρώστια του διαβάσματος, σε ηλικία μόλις τεσσάρων ετών, λόγω δασκάλου πατέρα, στενότητας χώρου στο σπίτι και της παρουσίας ενός βρέφους αδιάκοπα άρρωστου. Κεφάλαιο δεύτερο, η αποκάλυψη πως από μικρή είχε μια αχαλίνωτη φαντασία, για την οποία και συνεχώς την τιμωρούσαν. 1/4πως κι αν έχει, η επιθυμία να γράψει της ήρθε, όταν βρέθηκε εσωτερική σε οικοτροφείο μιας άγνωστης πόλης, μακριά από γονείς και αδέλφια. Στο τρίτο κεφάλαιο αρχίζουν τα δύσκολα αλλά και τα ποιήματα, που γεννιούνται μόνα τους μέσα στη νύχτα, την ώρα που έρχεται ο ύπνος και οι λέξεις σαν να την νανουρίζουν. Δεκαετία του 1950, ο πατέρας στη φυλακή, η μητέρα εργάζεται, μένοντας σε ένα δωμάτιο με το μικρότερο αδελφό της. Τα δυο μεγάλα, σε κρατικά οικοτροφεία, σε διαφορετικές πόλεις, σχεδόν έγκλειστα, καθώς υποβάλλονται σε μια στρατιωτική πειθαρχία. Κεφάλαιο τέταρτο, η περιγραφή της φτώχειας, της δικής της, της οικογένειάς της και ολόκληρης της χώρας. Χωρίς δεύτερο ζευγάρι παπούτσια, όλα δανεικά, με τα σχολικά τετράδια και βιβλία στη σάκα μιας φίλης, την οποία, σε ανταπόδοση, κουβαλά. Προς επιβίωση, η μητέρα της γεμίζει σακουλάκια με ποντικοφάρμακο και η ίδια γράφει σκετς, που τα παίζει στα διαλείμματα. Το φόρτε της, η μίμηση των καθηγητών.
Στα δεκατέσσερα, το 1949, μπαίνει στο οικοτροφείο. Το έκτο κεφάλαιο τιτλοφορείται, "Ο θάνατος του Στάλιν", και πηδάει στον Μάρτιο του 1953, όταν πρέπει να γράψει μια έκθεση επί του θέματος και να πενθήσει. Εδώ, ο μίτος της γραμμικής στο χρόνο αφήγησης εγκαταλείπεται. Άλλωστε, έχει προηγηθεί ένα κεφάλαιο για την αναγκαστική πολυγλωσσία. Τη γερμανική, τη ρωσσική και τελικά, τη γαλλική, όλες αυτές τις εχθρικές γλώσσες, που σκότωσαν τη μητρική της. Σε ένα επόμενο κεφάλαιο, θυμάται πώς διέφυγε από την Ουγγαρία, το 1956, ήδη παντρεμένη δυο χρόνια, με ένα βρέφος τεσσάρων μηνών στην αγκαλιά.
Νοέμβριος του 1956, πρώτος σταθμός, μετά τη λαθραία διάβαση των αυστροουγγρικών συνόρων, ένα χωριό και ύστερα, η Βιέννη. Οι περιγραφές της Κρίστοφ, μικροπερίοδες και ακριβείς, αποτυπώνουν την οδύσσεια στο κέντρο προσφύγων, στο τρένο για την Ελβετία και στον καταυλισμό της Λωζάννης, κάτι μεταξύ στρατοπέδου συγκέντρωσης και ζωολογικού κήπου. Τελευταίος σταθμός, ένα σχολείο στη Ζυρίχη, μέσα στο δάσος, προς εκμάθηση της ξένης γλώσσας. Μετά οι πρόσφυγες διανέμονται ανά την Ελβετία και αυτή με την κόρη της βρίσκεται στο Νεσατέλ. Τον σύζυγο δεν τον ξανααναφέρει. Εργάζεται σε ένα εργοστάσιο ρολογιών και ζει σε ένα διαμέρισμα δυο δωματίων. Κι όμως, νοιώθει σαν να βρίσκεται στην έρημο. Μια έρημο κοινωνική και πολιτισμική. Κάποιοι δεν αντέχουν και επιστρέφουν στην πατρίδα, παρά την ποινή φυλάκισης που τους περιμένει. Κάποιοι άλλοι αυτοκτονούν. Η ίδια, κάποια στιγμή, γίνεται συγγραφέας. Πρώτα δημοσιεύει ποιήματα, μετά γράφει θεατρικά που παίζονται από ερασιτέχνες και τέλος, το 1985, ολοκληρώνει το πρώτο της μυθιστόρημα, "Το μεγάλο τετράδιο", που βραβεύτηκε και μεταφράστηκε.
Στην ερώτηση, "πώς γίνεσαι συγγραφέας", απαντά, "γράφοντας με υπομονή και επιμονή, χωρίς ποτέ να σταματάς να πιστεύεις σ' αυτό που γράφεις." Στο τελευταίο κεφάλαιο, επί τροχάδην αναφέρει πως έγραψε κι άλλα βιβλία και πως έκανε κι άλλα παιδιά. Εκείνο, όμως, που τονίζει, μακρηγορώντας, είναι πως κέρδισε το στοίχημα μιας "αναλφάβητης", που, στην περίπτωσή της, σήμαινε να γράφει στα γαλλικά. Γλώσσα, που την μίλησε σχετικά εύκολα αλλά, μόλις στα εικοσιέξι της, έμαθε να την γράφει και να την διαβάζει. Εν κατακλείδι, και η Κρίστοφ, όπως όλοι οι μετανάστες, ανεξάρτητα των συνθηκών που τους ανάγκασαν να εγκαταλείψουν τη χώρα τους, διατείνεται πως η ζωή στην πατρίδα της μπορεί να ήταν φτωχότερη και σκληρότερη αλλά, σίγουρα, θα ήταν λιγότερο μοναχική, ίσως και ευτυχισμένη.

Μ. Θ.