ΑΛΕΞ. ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ Σχόλια στα νέα Άπαντα

Αλέ­ξαν­δρος Πα­πα­δια­μά­ντης

«Άπα­ντα»

Φι­λο­λο­γι­κή ε­πι­μέ­λεια

Ν. Δ. Τρια­ντα­φυλ­λό­που­λος

Έκδο­ση «ΤΟ ΒΗ­ΜΑ βι­βλιο­θή­κη»

Εφέ­τος το κα­λο­καί­ρι, συ­γκε­κρι­μέ­να κά­θε Πα­ρα­σκευή, α­πό τις 22 Μαΐου μέ­χρι τις 27 Αυ­γού­στου, κυ­κλο­φο­ρού­σε και α­πό έ­νας τό­μος των «Απά­ντων» Πα­πα­δια­μά­ντη. Πρό­κει­ται για μια δε­κα­πε­ντά­το­μη έκ­δο­ση της ε­φη­με­ρί­δας «Το Βή­μα». Εντάσ­σε­ται στις εκ­δό­σεις βι­βλίω­ν-προ­σφο­ρών της ε­φη­με­ρί­δας, με τον γε­νι­κό τίτ­λο «Βι­βλιο­θή­κη». Η έκ­δο­ση έ­γι­νε με α­φορ­μή το ε­φε­τι­νό «Έτος Πα­πα­δια­μά­ντη». Ως γνω­στόν, τα τε­λευ­ταία χρό­νια, οι προ­σφο­ρές έ­χουν α­πο­δειχ­θεί με­γά­λο κε­φά­λαιο για τις ε­φη­με­ρί­δες, στο βαθ­μό να τεί­νουν να τις υ­πο­κα­τα­στή­σουν. Όλο και συ­χνό­τε­ρα, η ε­πι­λο­γή μιας ε­φη­με­ρί­δας α­πό τον α­να­γνώ­στη δεν γί­νε­ται με κρι­τή­ριο αυ­τήν κα­θ’ ε­αυ­τήν την ε­φη­με­ρί­δα αλ­λά τις προ­σφο­ρές της. Τα βι­βλία-προ­σφο­ρές, εί­τε συ­νο­δεύουν μα­ζί με πρό­σθε­τα έν­θε­τα, CD και DVD το πλή­ρες, δι­πλά­σιας τι­μής, κυ­ρια­κά­τι­κο φύλ­λο, εί­τε πω­λού­νται στα πε­ρί­πτε­ρα, άλ­λο­τε με κου­πό­νια, που προ­σφέ­ρει η ε­φη­με­ρί­δα, συν πρό­σθε­το α­ντί­τι­μο κι άλ­λο­τε α­νε­ξάρ­τη­τα. Αυ­τά τα τε­λευ­ταία παίρ­νουν τη θέ­ση τους δί­πλα στις ε­βδο­μα­διαίες ε­φη­με­ρί­δες και ε­πι­στρέ­φο­νται στο πρα­κτο­ρείο μα­ζί με αυ­τές στο τέ­λος της ε­βδο­μά­δας. Τα δι­καιώ­μα­τα ε­πα­νέκ­δο­σης, που ε­ξα­σφα­λί­ζουν οι ε­φη­με­ρί­δες α­πό τους εκ­δο­τι­κούς οί­κους, δεν ε­πι­τρέ­πουν, στη συ­νέ­χεια, τη διά­θε­σή τους και στα βι­βλιο­πω­λεία.

Κα­τά κα­νό­να, στα βι­βλία-προ­σφο­ρές, το με­ρί­διο της ελ­λη­νι­κής λο­γο­τε­χνίας εί­ναι μι­κρό, κα­θώς το εν­δια­φέ­ρον ελ­κύουν οι τα­ξι­διω­τι­κοί ο­δη­γοί, τα βι­βλία Τέ­χνης και α­πό τη λο­γο­τε­χνία, η α­φρό­κρε­μα της ξε­νό­γλωσ­σης. Ακό­μη μι­κρό­τε­ρο εί­ναι το κομ­μά­τι της πα­λαιό­τε­ρης ελ­λη­νι­κής πε­ζο­γρα­φίας, κα­θώς προ­τι­μώ­νται, α­να­λο­γι­κά, οι πο­λυ­δια­βα­σμέ­νοι του με­σο­πο­λέ­μου. Κα­τ’ ε­ξαί­ρε­ση, προ διε­τίας, ά­νοι­ξη 2009, η ε­φη­με­ρί­δα «Το Βή­μα» εί­χε ξε­κι­νή­σει τη «Βι­βλιο­θή­κη Νε­ο­ελ­λη­νι­κής Γραμ­μα­τείας», με πα­λαιό­τε­ρους πε­ζο­γρά­φους. Η σει­ρά εί­χε δια­φη­μι­στεί ό­τι θα διαρ­κού­σε ο­λό­κλη­ρο το κα­λο­καί­ρι και οι τό­μοι θα κυ­κλο­φο­ρού­σαν σε κα­θη­με­ρι­νή βά­ση ως προ­σφο­ρά, που θα συ­νό­δευε το κα­θη­με­ρι­νό, τό­τε α­κό­μη, φύλ­λο της ε­φη­με­ρί­δας. Τε­λι­κά, η σει­ρά δια­κό­πη­κε στα μέ­σα Ιου­λίου, φθά­νο­ντας στον 56ο τό­μο. Ο εκ­δο­τι­κός οί­κος, α­πό τον ο­ποίον εί­χαν α­γο­ρα­στεί τα δι­καιώ­μα­τα, ή­ταν οι εκ­δό­σεις «Πε­λε­κά­νος», ό­που η συ­γκε­κρι­μέ­νη σει­ρά, με τίτ­λο «Νε­ο­ελ­λη­νι­κή Γραμ­μα­τεία», φθά­νει τους 172 τό­μους. Σε ε­κεί­νη τη σει­ρά, με­τα­ξύ των βι­βλίων “της πε­ζο­γρα­φι­κής μας πα­ρά­δο­σης”, υ­πάρ­χουν και ο­κτώ τό­μοι του Πα­πα­δια­μά­ντη. Στους 56 τό­μους, που ε­πα­νεκ­δό­θη­καν ως προ­σφο­ρά α­πό το «Βή­μα», συ­μπε­ρι­λή­φθη­καν οι έ­ξι.

Η ε­φε­τι­νή προ­σφο­ρά της ε­φη­με­ρί­δας δεν ε­πι­δέ­χε­ται σύ­γκρι­ση με την προ­πέρ­σι­νη. Τώ­ρα πρό­κει­ται για ε­πα­νέκ­δο­ση ο­λό­κλη­ρου του πα­πα­δια­μα­ντι­κού έρ­γου. Και μά­λι­στα, ό­χι α­πό μια ο­ποια­δή­πο­τε μη­τρι­κή έκ­δο­ση, αλ­λά α­πό την πε­ντά­το­μη των «Απά­ντων» του εκ­δο­τι­κού οί­κου «Δό­μος», που θεω­ρεί­ται ως η πιο έ­γκρι­τη. Αναμ­φι­βό­λως, α­πο­τε­λεί μια α­πό τις κα­λύ­τε­ρες σει­ρές βι­βλίω­ν–προ­σφο­ρών. Σω­στό δια­μά­ντι α­νά­με­σα στα βι­βλία πε­ρι­πτέ­ρου, που θα ά­ξι­ζε δια­φο­ρε­τι­κή μοί­ρα α­πό ε­κεί­νη της διά­θε­σης των τό­μων μό­νο για μια ε­βδο­μά­δα. Η σει­ρά, πά­ντως, έ­τυ­χε ε­ξαι­ρε­τι­κής προ­βο­λής. Ήδη, α­πό το δι­σέ­λι­δο σα­λό­νι, που α­φιέ­ρω­σε η ε­φη­με­ρί­δα στο φύλ­λο της 15ης Μαΐου, προ­α­ναγ­γελ­λό­ταν ως η α­να­με­νό­με­νη “χρη­στι­κή έκ­δο­ση” των «Απά­ντων». Και έ­τσι συ­νέ­χι­σε να δια­φη­μί­ζε­ται ο­λό­κλη­ρο το κα­λο­καί­ρι. Πα­ρεν­θε­τι­κά, να ση­μειώ­σου­με, ό­τι μο­νί­μως στη δια­φη­μι­στι­κή κα­μπά­νια χρη­σι­μο­ποιεί­το το έ­να α­πό τα δυο χα­ρα­κτι­κά πορ­τραί­τα (ξυ­λο­γρα­φίες) του Πα­πα­δια­μά­ντη, που φι­λο­τέ­χνη­σε ο χα­ρά­κτης Α. Τάσ­σος, χω­ρίς ού­τε μια φο­ρά να α­να­φερ­θεί το ό­νο­μά του.

Βε­βαίως, οι δια­φη­μι­στι­κές κα­τα­χω­ρή­σεις λει­τουρ­γούν πά­ντο­τε δια της με­γα­λη­γο­ρίας. Στη συ­γκε­κρι­μέ­νη, ω­στό­σο, πε­ρί­πτω­ση, ο χα­ρα­κτη­ρι­σμός του έρ­γου ως “χρη­στι­κή έκ­δο­ση”, την ο­ποία ο­νει­ρεύο­νταν, ε­δώ και χρό­νια, ο εκ­δό­της και ο ε­πι­με­λη­τής της μη­τρι­κής έκ­δο­σης, ε­πι­κυ­ρώ­θη­κε α­πό τους ί­διους, κα­τά την ε­πί­ση­μη πα­ρου­σία­ση του έρ­γου, που διορ­γά­νω­σε, την 6η Ιου­νίου, ο νέ­ος εκ­δό­της στο Μέ­γα­ρο Μου­σι­κής. Και προ­σε­πι­κυ­ρώ­θη­κε, τέσ­σε­ρις μή­νες αρ­γό­τε­ρα, με την τε­λι­κή α­πο­τί­μη­ση της έκ­δο­σης α­πό τον ε­πι­με­λη­τή της σε σχε­τι­κό κεί­με­νο στο «Βή­μα» (9/10). Για την α­κρί­βεια, ό­χι μό­νο την ο­νει­ρεύο­νταν, αλ­λά και την εί­χαν ε­ντά­ξει στο εκ­δο­τι­κό πρό­γραμ­μα του «Δό­μου», ό­πως α­να­φέ­ρε­ται στο «Απάν­θι­σμα Διη­γη­μά­των», που εί­χαν εκ­δώ­σει το 2001. Με βά­ση αυ­τά, α­να­κύ­πτει το ε­ρώ­τη­μα, κα­τά πό­σο πρό­κει­ται πράγ­μα­τι για τη “χρη­στι­κή έκ­δο­ση” της πλέ­ον έ­γκρι­της έκ­δο­σης των «Απά­ντων» Πα­πα­δια­μά­ντη. Δε­δο­μέ­νου ό­τι για μια έκ­δο­ση υ­ψη­λών α­παι­τή­σεων, ό­πως οι χρη­στι­κές εκ­δό­σεις κλα­σι­κών έρ­γων, δεν αρ­κούν οι προ­θέ­σεις. Μια πα­ρό­μοια έκ­δο­ση υ­πό­κει­ται σε ο­ρι­σμέ­νες προ­δια­γρα­φές, οι ο­ποίες α­παι­τούν, πρώ­τα α­π’ ό­λα, ι­κα­νό χρό­νο α­πό τον σχε­δια­σμό τους μέ­χρι την πε­ραίω­σή τους. Η έκ­δο­ση, ό­πως γρά­φτη­κε, έ­γι­νε εν μια νυ­κτί. Πιο συ­γκε­κρι­μέ­να· μή­να Μάρ­τιο έ­κα­νε την πρό­τα­ση ο νέ­ος εκ­δό­της στον πα­λαιό. Από τη στιγ­μή που συμ­φω­νή­θη­κε, το σύ­νο­λο του έρ­γου σχε­διά­στη­κε και υ­λο­ποιή­θη­κε ε­ντός δύο-τριών μη­νών. Ενίο­τε, ό­μως, έ­νας πο­λυ­δύ­να­μος μη­χα­νι­σμός κά­νει θαύ­μα­τα. Ας δού­με, λοι­πόν, με με­γα­λύ­τε­ρη προ­σο­χή τη συ­γκε­κρι­μέ­νη έκ­δο­ση. Έτσι κι αλ­λιώς, το Έτος Πα­πα­δια­μά­ντη, του­λά­χι­στον προ­σώ­ρας, δεν έ­χει ευ­τυ­χή­σει σε έ­ντυ­πες εκ­δό­σεις.

Κα­τ’ αρ­χάς, ως προς τον σχε­δια­σμό της σει­ράς, δεν υιο­θε­τή­θη­κε το μι­κρό σχή­μα βι­βλίου τσέ­πης, με μα­λα­κό ε­ξώ­φυλ­λο, ό­πως ε­κεί­νο της προ­πέρ­σι­νης προ­σφο­ράς της «Βι­βλιο­θή­κης Νε­ο­ελ­λη­νι­κής Γραμ­μα­τείας». Η σει­ρά των «Απά­ντων» εί­ναι σχή­μα­τος λί­γο με­γα­λύ­τε­ρου του κα­θιε­ρω­μέ­νου α­πό τους εκ­δο­τι­κούς οί­κους για βι­βλία πε­ζο­γρα­φίας. Οι τό­μοι εί­ναι χαρ­τό­δε­τοι, αλ­λά με σκλη­ρό ε­ξώ­φυλ­λο, στο ο­ποίο οι εκ­δό­τες κα­τα­φεύ­γουν συ­νή­θως για να δη­μιουρ­γή­σουν ε­ντύ­πω­ση πο­λυ­τε­λούς έκ­δο­σης. Όπως συ­νη­θί­ζε­ται σε πα­ρό­μοιες εκ­δό­σεις, το ε­ξώ­φυλ­λο φέ­ρει κα­λαί­σθη­τη κου­βερ­τού­ρα. Σύμ­φω­να με το προ­τασ­σό­με­νο σε ό­λους τους τό­μους Ση­μείω­μα για την Έκδο­ση, το κεί­με­νο λαμ­βά­νε­ται ως έ­χει α­πό τη μη­τρι­κή έκ­δο­ση, με ο­ρι­σμέ­νες διορ­θώ­σεις γρα­φών, που εί­χαν ει­σαχ­θεί στο «Απάν­θι­σμα Διη­γη­μά­των». Επί­σης, πα­ρα­λεί­πε­ται η στι­χα­ρίθ­μη­ση, ο­πό­τε τυ­χόν λά­θη πε­ριο­ρί­ζο­νται στην α­να­διά­τα­ξη των α­ρά­δων. Και βε­βαίως, μπο­ρούν να πα­ρει­σφρή­σουν στις και­νού­ριες σε­λί­δες πε­ριε­χο­μέ­νων, που α­παι­τή­θη­καν. Σε αυ­τές υ­πάρ­χουν μι­κρές αλ­λα­γές των τίτ­λω­ν: σε έ­ξι πε­ρι­πτώ­σεις, τα πρώ­τα γράμ­μα­τα των λέ­ξεων με­τα­πί­πτουν α­πό κε­φα­λαία σε μι­κρά ή και α­ντι­στρό­φως, το «Φώ­τα Ολό­φω­τα» α­πο­κτά ε­νώ­τιο, το «Πά­σχα Ρω­μέι­κο» δια­λυ­τι­κά, «Η Καλ­λι­κατ­ζού­να» χά­νει το έ­να λάμ­δα, «Το Ιδιό­κτη­το» α­πο­κτά α­νω­φε­ρή, «Στο Χρι­στό στο Κά­στρο» προ­στί­θε­ται κόμ­μα. Δυο α­πό τις αλ­λα­γές έ­χουν υιο­θε­τη­θεί και στο «Απάν­θι­σμα Διη­γη­μά­των». Αν πρό­κει­ται, λοι­πόν, για η­θε­λη­μέ­νες αλ­λα­γές, δε­δο­μέ­νου ό­τι ό­λες, πλην μιας, δια­τη­ρού­νται στον πί­να­κα πε­ριε­χο­μέ­νων του τε­λευ­ταίου τό­μου, θα α­να­με­νό­ταν αι­τιο­λό­γη­ση.

Επί­σης, χά­ριν ευ­χρη­στίας, το κεί­με­νο α­πο­γυ­μνώ­νε­ται α­πό τον φι­λο­λο­γι­κό σχο­λια­σμό της μη­τρι­κής έκ­δο­σης, του­τέ­στιν πα­ρα­λεί­πο­νται το κρι­τι­κό υ­πό­μνη­μα, το υ­πό­μνη­μα πη­γών, οι πί­να­κες προ­σώ­πων και το­πω­νυ­μίων και τα βι­βλιο­γρα­φι­κά. Δια­σώ­ζε­ται ο γε­νι­κός πί­να­κας πε­ριε­χο­μέ­νων, στον ο­ποίο έ­χει προ­στε­θεί πί­να­κας λοι­πών κει­μέ­νων ε­κτός διη­γη­μά­των και μυ­θι­στο­ρη­μά­των. Εί­ναι ο κα­νό­νας σε πα­ρό­μοιους πί­να­κες να πα­ρει­σφρύουν πη­δή­μα­τα κα­τά την αλ­φα­βη­τι­κή πα­ρά­θε­ση. Με δε­δο­μέ­νη τη στε­νό­τη­τα χρό­νου, τέσ­σε­ρις α­βλε­ψίες στην πα­ρά­θε­ση και τη σε­λι­δα­ρίθ­μη­ση εί­ναι κα­τόρ­θω­μα.

Η μο­να­δι­κή σω­ζό­με­νη πλη­ρο­φο­ρία σχε­τι­κά με πα­λαιό­τε­ρες δη­μο­σιεύ­σεις ε­νός κει­μέ­νου εί­ναι το έ­τος πρώ­της δη­μο­σίευ­σης στο τέ­λος κά­θε πε­ζού. Δε­δο­μέ­νου ό­τι αυ­τό, ως συ­νο­δευ­τι­κό των πε­ζών, λαμ­βά­νε­ται ως έ­χει α­πό τη μη­τρι­κή έκ­δο­ση, δεν υ­πάρ­χει πε­ρι­θώ­ριο λά­θους. Έτσι, ό­μως, μπο­ρεί να ε­πα­να­λη­φθούν τυ­χόν υ­πάρ­χου­σες α­βλε­ψίες. Πα­ρά­δειγ­μα, το διή­γη­μα «Ο Αντί­κτυ­πος του νου» δη­μο­σιεύε­ται και πά­λι με χρο­νο­λο­γία πρώ­της δη­μο­σίευ­σης το 1912. Ωστό­σο, στον πρό­λο­γο του ε­πό­με­νου τό­μου, το λά­θος διορ­θώ­νε­ται σιω­πη­ρά. Εκεί προσ­διο­ρί­ζε­ται ό­τι η πρώ­τη δη­μο­σίευ­ση αυ­τού του η­μι­τε­λούς διη­γή­μα­τος έ­γι­νε σε δυο τμή­μα­τα, το 1910 και το 1929.

Όπως και στη μη­τρι­κή έκ­δο­ση, το κυ­ρίως σώ­μα κά­θε τό­μου συ­μπλη­ρώ­νε­ται με γλωσ­σά­ρι, το ο­ποίο, σε σύ­γκρι­ση με το αρ­χι­κό, εί­ναι συ­νε­πτυγ­μέ­νο. Ενώ, σε μια έκ­δο­ση, που α­πευ­θύ­νε­ται στο πλα­τύ α­να­γνω­στι­κό κοι­νό, θα α­να­με­νό­ταν να συμ­βαί­νει α­κρι­βώς το α­ντί­θε­το. Ο πε­ριο­ρι­σμός δεν α­φο­ρά το πλή­θος των λέ­ξεων ό­σο τις ε­πε­ξη­γή­σεις και τις βι­βλιο­γρα­φι­κές πα­ρα­πο­μπές. Αυ­τές, ω­στό­σο, δεν έ­χουν μό­νο φι­λο­λο­γι­κό εν­δια­φέ­ρον, κα­θώς, σε ο­ρι­σμέ­νες πε­ρι­πτώ­σεις, εί­ναι α­να­γκαία η διά­κρι­ση της ι­διω­μα­τι­κής χρή­σης α­πό την κα­νο­νι­κή και ε­πί­σης, του σκια­θί­τι­κου ι­διό­λε­κτου α­πό ε­κεί­νο του Πα­πα­δια­μά­ντη. Ένα πρό­χει­ρο πα­ρά­δειγ­μα εί­ναι η ερ­μη­νεία του α­δια­φό­ρε­τος ως μα­κα­ρί­της, που, χω­ρίς ε­πε­ξή­γη­ση, εν­δέ­χε­ται να προ­κα­λέ­σει σύγ­χυ­ση σε έ­να νεό­τε­ρο α­να­γνώ­στη. Όσο για το γε­νι­κό γλωσ­σά­ρι της μη­τρι­κής έκ­δο­σης, φαί­νε­ται ό­τι θεω­ρή­θη­κε φι­λο­λο­γι­κός φόρ­τος.

Ένα βα­σι­κό χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό μιας πα­ρό­μοιας έκ­δο­σης, ό­ταν, βε­βαίως, πρό­κει­ται για έ­να κλα­σι­κό έρ­γο, ό­που μια χρη­στι­κή έκ­δο­ση πρέ­πει να μέ­νει πι­στή στο πρω­τό­τυ­πο, εί­ναι η πα­ρά­τα­ξη των κει­μέ­νων. Στα «Άπα­ντα» Πα­πα­δια­μά­ντη της έκ­δο­σης του «Δό­μου» α­κο­λου­θεί­ται η χρο­νο­λο­γία πρώ­της δη­μο­σίευ­σης. Δυ­στυ­χώς, η νέα σει­ρά ε­νέ­δω­σε στις συ­νή­θεις ε­μπο­ρι­κές σκο­πι­μό­τη­τες. Ως γνω­στόν, στις σει­ρές των βι­βλίω­ν-προ­σφο­ρών δί­νε­ται ι­διαί­τε­ρο βά­ρος στην ε­πι­λο­γή των πρώ­των τό­μων, δε­δο­μέ­νου ό­τι αυ­τοί λει­τουρ­γούν ως κρά­χτης της δια­φη­μι­στι­κής κα­μπά­νιας. Όπως, λοι­πόν, μια σει­ρά βι­βλίων Τέ­χνης προ­βάλ­λει ως δέ­λε­αρ τον Μι­χαήλ Άγγε­λο, έ­τσι και μια σει­ρά της “πε­ζο­γρα­φι­κής μας πα­ρά­δο­σης”, εί­τε πρό­κει­ται για μία, ό­πως η προ­πέρ­σι­νη, χω­ρίς ι­διαί­τε­ρες τυ­πο­τε­χνι­κές α­ξιώ­σεις, εί­τε για την ε­φε­τι­νή, υ­ψη­λών προ­δια­γρα­φών, το δέ­λε­αρ εί­ναι η «Φό­νισ­σα». Σε αυ­τήν, προς συ­μπλή­ρω­ση των σε­λί­δων του πρώ­του τό­μου, προ­στέ­θη­κε το «Χρή­στος Μη­λιό­νης». Η δια­τά­ρα­ξη, ό­μως, της μη­τρι­κής πα­ρά­τα­ξης ε­πε­κτά­θη­κε και στους δυο ε­πό­με­νους τό­μους. Στο δεύ­τε­ρο τό­μο, προ­τι­μή­θη­κε το πε­ζό, στο ο­ποίο, προ δε­κα­ε­τίας, εί­χε στη­ριχ­θεί η “ευ­ρω­παϊκή α­να­βά­πτι­σή” του Πα­πα­δια­μά­ντη, «Τα Ρό­δι­ν’ α­κρο­γιά­λια», συ­μπλη­ρω­μέ­νο με το «Βαρ­διά­νος στα σπόρ­κα». Ενώ, για τον τρί­το, ε­πι­λέχ­θη­κε το μυ­θι­στό­ρη­μα «Οι Έμπο­ροι των Εθνών», κα­θώς θεω­ρή­θη­κε γνω­στό­τε­ρο του χρο­νο­λο­γι­κά πρώ­του, «Η Με­τα­νά­στις». Κα­τά τα άλ­λα, α­πό τον τέ­ταρ­το τό­μο και ε­φε­ξής α­κο­λου­θεί­ται η σει­ρά των τεσ­σά­ρων πρώ­των τό­μων της μη­τρι­κής έκ­δο­σης, χω­ρίς, ω­στό­σο, κά­ποια υ­πο­ση­μείω­ση για τη θέ­ση που εί­χαν στην αρ­χι­κή πα­ρά­τα­ξη τα πέ­ντε πε­ζά που προ­τάχ­θη­καν. Εκτε­τα­μέ­νη α­να­διά­τα­ξη έ­γι­νε στα ποιη­τι­κά και στα μη λο­γο­τε­χνι­κά κεί­με­να του πέ­μπτου τό­μου.

Ένα α­πό τα desiderata, που λέ­νε οι φι­λό­λο­γοι, μιας α­να­θεω­ρη­μέ­νης ή μιας χρη­στι­κής έκ­δο­σης των «Απά­ντων» Πα­πα­δια­μά­ντη εί­ναι να λη­φθούν υ­πό­ψη τα νέα στοι­χεία, που προέ­κυ­ψαν στο μα­κρύ διά­στη­μα μιας ει­κο­σα­ε­τίας. Όσο α­φο­ρά το κυ­ρίως έρ­γο, η συ­γκο­μι­δή εί­ναι φτω­χή. Προ­στί­θε­ται έ­να διή­γη­μα, «Το Για­λό­ξυ­λο», που ε­ντο­πί­στη­κε πρό­περ­σι α­πό τον Βα­σί­λειο Τω­μα­δά­κη, και γί­νο­νται αλ­λα­γές σε δυο διη­γή­μα­τα α­πό τα δη­μο­σιευ­θέ­ντα με­τά το θά­να­το του Πα­πα­δια­μά­ντη. Στο η­μι­τε­λές «Ο Αντί­κτυ­πος του νου» και στο ο­λο­κλη­ρω­μέ­νο αλ­λά ά­τιτ­λο, που δη­μο­σιευό­ταν με τον “θε­τό” τίτ­λο «Ο Κα­λού­μπας» και ε­δώ α­πο­κτά τον πλα­γίως τεκ­μη­ριω­μέ­νο τίτ­λο, «Το Θε­ο­πό­ντι».

Οι πε­ρισ­σό­τε­ρες αλ­λα­γές α­φο­ρούν τα μη λο­γο­τε­χνι­κά κεί­με­να του Πα­πα­δια­μά­ντη και α­να­φέ­ρο­νται α­να­λυ­τι­κά σε Ση­μείω­μα για τους τό­μους 14 και 15, δη­μο­σιευ­μέ­νο στον 14ο τό­μο. Ως νό­θα α­φαι­ρού­νται έ­ξι α­νυ­πό­γρα­φα δη­μο­σιεύ­μα­τα στην ε­φη­με­ρί­δα «Εφη­με­ρίς», δυο στην ε­φη­με­ρί­δα «Ακρό­πο­λις», το έ­να α­νυ­πό­γρα­φο και το άλ­λο και με την υ­πο­γρα­φή Πμ., και έ­να στην ε­φη­με­ρί­δα «Ακρό­πο­λις Εσπε­ρι­νή» με την υ­πο­γρα­φή Πδμ. Αντ’ αυ­τών, προ­στί­θε­νται πέ­ντε νέα ευ­ρή­μα­τα, γνή­σια κα­τά τους ε­ρευ­νη­τές, πα­ρό­λο που τα δυο α­πό αυ­τά φέ­ρουν υ­πο­γρα­φή Α.Π.. Στην πε­ρί­πτω­ση που η πα­τρό­τη­τα συ­νά­γε­ται μό­νο α­πό την υ­πο­γρα­φή, η τεκ­μη­ρίω­ση δεν εί­ναι ε­παρ­κής, δε­δο­μέ­νου ό­τι μπο­ρεί να α­νή­κει σε άλ­λο συ­νερ­γά­τη με τα ί­δια αρ­χι­κά. Όπως και να έ­χει, σε μια α­πό τις πα­ρα­πο­μπές για τα α­πο­δει­κτι­κά στοι­χεία, ο δαί­μων του τυ­πο­γρα­φείου αλ­λοίω­σε τον α­ριθ­μό τεύ­χους α­πό 1799 σε 1709.

Και ε­πα­νερ­χό­μα­στε στην α­να­διά­τα­ξη του πέ­μπτου τό­μου της μη­τρι­κής έκ­δο­σης, ο ο­ποίος α­πο­τε­λεί­ται α­πό εν­νέα ε­νό­τη­τες. Οι τρεις πρώ­τες, Ποιή­μα­τα, Υμνο­γρα­φή­μα­τα και Σα­τι­ρι­κά, ε­ντάχ­θη­καν στον 14ο τό­μο, που τιτ­λο­φο­ρεί­ται «Ποιη­τι­κά και άλ­λα κεί­με­να». Μό­νο που τα­ξι­νο­μή­θη­καν σε δυο ε­νό­τη­τες, ό­που τα Σα­τι­ρι­κά εν­σω­μα­τώ­θη­καν στα Υμνο­γρα­φή­μα­τα, με κρι­τή­ριο το ο­μό­τρο­πο της γρα­φής, πα­ρα­βλέ­πο­ντας τη θε­μα­τι­κή α­νο­μοιό­τη­τα. Η τέ­ταρ­τη ε­νό­τη­τα με τα Θρη­σκευ­τι­κά Άρθρα (28, μείον έ­ξι νό­θα συν τρία νέα) α­πο­τέ­λε­σε τον κυ­ρίως κορ­μό του τε­λευ­ταίου τό­μου. Ενώ, οι υ­πό­λοι­πες πέ­ντε ε­νό­τη­τες, Διορ­θω­τι­κά (3), Μου­σι­κο­λο­γι­κά (4), Φι­λο­λο­γι­κά (15, μείον δυο νό­θα), Διά­φο­ρα (12) και Νε­κρο­λο­γίες (9, μείον έ­να νό­θο), δια­μοι­ρά­στη­καν στους δυο τό­μους, με στό­χο να συ­γκε­ντρω­θούν στον τε­λευ­ταίο τό­μο ά­πα­ντα τα θρη­σκευ­τι­κού πε­ριε­χο­μέ­νου κεί­με­να. Έτσι, για τον 14ο τό­μο, α­πέ­μει­να­ν: έ­να α­πό τα Διορ­θω­τι­κά, δυο α­πό τα Μου­σι­κο­λο­γι­κά, ό­λα τα Φι­λο­λο­γι­κά πλην του «Η Έννοια του Θε­ού και ο υ­λι­σμός», ό­λα τα Διά­φο­ρα πλην μια σύ­ντο­μης ε­πι­στο­λής και πα­ρα­δό­ξως, ο­λό­κλη­ρη η ε­νό­τη­τα Νε­κρο­λο­γίες, πα­ρό­τι δυο α­να­φέ­ρο­νται σε πρό­σω­πα της Εκκλη­σίας. Άστο­χη δεί­χνει και η τα­ξι­νό­μη­ση αυ­τών των κει­μέ­νων. Αντί του αρ­χι­κού ει­δο­λο­γι­κού κρι­τη­ρίου, προ­τι­μή­θη­κε ε­κεί­νο της έ­κτα­σης κά­θε κει­μέ­νου, με α­πο­τέ­λε­σμα τα κεί­με­να να κα­τα­νε­μη­θούν σε δυο ε­νό­τη­τες: Εκτε­τα­μέ­να Πε­ζά και Διά­φο­ρα Μι­κρά Κεί­με­να. Αυ­τή η κα­τά­τα­ξη δη­μιουρ­γεί α­πί­θα­νες γειτ­νιά­σεις, ό­πως ε­κεί­νη της ευ­τρά­πε­λης “Γνώ­μης δια τον Σού­ρη­ν” με τη νε­κρο­λο­γία για τον Πα­πα-Αδα­μά­ντιο, Οι­κο­νό­μο.

Η ση­μα­ντι­κό­τε­ρη και­νο­το­μία των νέων «Απά­ντων» εί­ναι η προ­σθή­κη Προ­λο­γι­κού Ση­μειώ­μα­τος σε κά­θε τό­μο και στο τέ­λος, Επί­με­τρου για το συ­νο­λι­κό έρ­γο. Δεν γνω­ρί­ζου­με άλ­λη έκ­δο­ση Απά­ντων με προ­λό­γους δια­φο­ρε­τι­κών προ­σώ­πων σε κά­θε τό­μο. Συ­νή­θως προ­βλέ­πε­ται πρό­λο­γος και ε­πί­με­τρο του ό­λου έρ­γου. Εννοού­με έκ­δο­ση Απά­ντων α­πό κα­νο­νι­κό εκ­δο­τι­κό οί­κο, για­τί, στα βι­βλία-προ­σφο­ρές, ό­λα παί­ζουν. Θα ε­πα­νέλ­θου­με ...

Μ. Θε­ο­δο­σο­πού­λου

Λεζάντα φωτογραφίας: Πορτραίτο (ξυλογραφία) του Παπαδιαμάντη. Φιλοτεχνήθηκε από τον χαράκτη Α. Τάσσο για τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Σκιαθίτη.

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Η Εποχή" στις 27/11/2011