Οι μαγικές μεταμορφώσεις του Παπαδιαμάντη

Τον τε­λευ­ταίο και­ρό ο Πα­πα­δια­μά­ντης μας θυ­μί­ζει ό­λο και πε­ρισ­σό­τε­ρο μα­γι­κή ει­κό­να. Κι αυ­τό για­τί, α­νά­λο­γα με την ο­πτι­κή γω­νία που τον κοι­τά­ζου­με, αλ­λά­ζει η ει­κό­να του και α­πο­κα­λύ­πτει άλ­λες πα­ρα­στά­σεις. Μοιά­ζει με τα­χυ­δα­κτυ­λουρ­γία, στην ο­ποία φαί­νε­ται να βο­η­θά­ει το έρ­γο του, που κα­τα­κερ­μα­τι­σμέ­νο σε διη­γή­μα­τα, α­πο­κρύ­βει την ε­νό­τη­τά του. Για πα­ρά­δειγ­μα, έ­να μό­νο διή­γη­μα κρά­τη­σε ο Λά­κης Προ­γκί­δης, με την τόλ­μη του εξ Εσπε­ρίας ερ­χό­με­νου, και η μα­γι­κή ει­κό­να έ­δει­ξε τον Πα­πα­δια­μά­ντη ευ­ρω­παίο μυ­θι­στο­ριο­γρά­φο. Ή, πά­λι, δυο διη­γή­μα­τα κρά­τη­σε ο, ε­πί­σης, εξ Εσπε­ρίας Γκυ Σω­νιέ και έ­δει­ξε τον ψυ­χι­κά πά­σχο­ντα Πα­πα­δια­μά­ντη. Για να α­κρι­βο­λο­γού­με, δυο διη­γή­μα­τα και την πρό­τα­ση, “α­φη­γη­τής ί­σον συγ­γρα­φέ­ας”, την ο­ποία ο Σω­νιέ, κα­θό­σον κα­θη­γη­τής εν Σορ­βόν­νη, την α­νή­γα­γε σε α­δια­φι­λο­νί­κη­το α­ξίω­μα.

Πιο με­τρη­μέ­νοι οι γη­γε­νείς, κρα­τούν ο­μά­δες διη­γη­μά­των για τις μα­γι­κές με­τα­μορ­φώ­σεις του Πα­πα­δια­μά­ντη. Προς α­ντί­πρα­ξη στους θια­σώ­τες της ελ­λη­νι­κής πα­ρά­δο­σης, κά­ποιοι α­πό αυ­τούς ε­πι­λέ­γουν διη­γή­μα­τα με­τα­φυ­σι­κής πνοής. Προ­σαρ­μο­ζό­με­νοι, ω­στό­σο, στο τρέ­χον λε­κτι­κό, τα α­πο­κα­λούν σκο­τει­νά, ο­πό­τε η μα­γι­κή ει­κό­να φλου­τά­ρει και ως εκ θαύ­μα­τος, ο φω­τει­νός Πα­πα­δια­μά­ντης σκο­τει­νιά­ζει. Οπό­τε, εν­θου­σια­σμέ­νοι συν­δυά­ζουν τα σκο­τει­νά με το α­ξίω­μα του Σω­νιέ και ι­δού ο άν­θρω­πος με τα α­βυσ­σα­λέα πά­θη. Έτσι προ­κύ­πτει μια μα­γι­κή ει­κό­να συ­ναρ­πα­στι­κή για τα ση­με­ρι­νά γού­στα. Τό­τε, κά­ποιοι άλ­λοι δράτ­το­νται της ευ­και­ρίας και α­ντι­προ­τεί­νουν τα ε­ρω­τι­κά διη­γή­μα­τα. Αυ­τά α­νά­βουν πε­ρι­σπού­δα­στες συν­δια­λέ­ξεις και προ­κύ­πτει μέ­γα θέ­μα πε­ρί του ε­ρω­τι­κού Πα­πα­δια­μά­ντη. Κα­τ’ αρ­χάς, πε­ρί τι εί­δους ε­ρω­τι­κού ο­μι­λού­με; Κα­νο­νι­κού ή πα­ρεκ­κλί­νο­ντος; Πλεί­στοι ό­σοι πα­ρεκ­κλί­νο­ντες τον διεκ­δι­κούν. Τό­τε, προ­κύ­πτει νέο θέ­μα, πε­ρί της φύ­σεως και της έ­κτα­σης της πα­ρέκ­κλι­σης. Μέ­χρι ποιού βαθ­μού θα πρέ­πει να προ­ε­κτα­θούν οι πα­ρεκ­κλί­σεις του, ώ­στε να πά­ρει κε­φά­λι έ­να­ντι της ε­ρω­τι­κής μυ­θι­στο­ριο­γρά­φου Λέ­νας Μα­ντά στις σφυγ­μο­με­τρή­σεις της κοι­νής γνώ­μης; Διό­τι, ό­πως και να το κά­νου­με, η ι­σο­βαθ­μία Πα­πα­δια­μά­ντη-Μα­ντά στο καί­ριο ε­ρώ­τη­μα, ποιού συγ­γρα­φέα τα βι­βλία σας άλ­λα­ξαν τη ζωή, συ­νι­στά ε­θνι­κό κό­λα­φο.
Δεν πρέ­πει, ω­στό­σο, να α­πελ­πι­ζό­μα­στε. Πώς τα κα­τα­φέ­ρα­με, λί­γο σαν μέ­γα λο­γο­τέ­χνη, λί­γο σαν σκο­τει­νό τρυ­γό­νι, βά­λα­με τον Πα­πα­δια­μά­ντη για τα κα­λά μέ­σα στο λάϊφ στάϊλ των η­με­ρών. Τι ποιο ιν θα μπο­ρού­σε να φα­ντα­στεί κα­νείς για τα ε­κα­το­ντά­χρο­νά του α­πό μια ο­λο­νύ­χτια α­νά­γνω­ση; Όχι, βέ­βαια, μία α­πό τα ί­δια, ό­πως η τε­τριμ­μέ­νη δη­μό­σια α­νά­γνω­ση που διορ­γα­νώ­θη­κε για τον Ελύ­τη. Αλλά μια... παν­νυ­χί­δα! Και μό­νο αυ­τή η σχε­δόν ε­ξω­τι­κή λέ­ξη σα­γη­νεύει. Αλλά και τα πε­ρί κα­τα­νύ­ξεως και α­γρυ­πνιών α­κού­γο­νται τό­σο πα­ρά­ξε­να και γρα­φι­κά που, ως δια μα­γείας, οι ψάλ­λο­ντες πι­στοί με­τα­μορ­φώ­θη­καν σε α­θρόα συ­νά­θροι­ση ε­πω­νύ­μων, που, ε­λέω Πα­πα­δια­μά­ντη, πρό­βα­λαν και μά­λι­στα με­τά μου­σι­κής, το α­νά­στη­μά τους. Πα­τείς με πα­τώ σε έ­γι­νε στην παν­νυ­χί­δα, α­ντι­θέ­τως, τρείς κι ο κού­κος στην Ημε­ρί­δα. Εί­ναι, δη­λα­δή, προ­φα­νές ό­τι Πα­πα­δια­μά­ντη by night τρα­βά­ει η ψυ­χή των Αθη­ναίων.
Το ό,τι ο Πα­πα­δια­μά­ντης προ­σφέ­ρε­ται για χά­πε­νιν­γκ φαί­νε­ται πως το α­ντι­λή­φθη­καν και οι άν­θρω­ποι του θεά­τρου. Όχι μό­νο προ­σφέ­ρε­ται, αλ­λά δί­νει και και­νού­ριες ι­δέες. Ως γνω­στόν, τα θε­α­τρι­κά δρώ­με­να, α­πα­ντα­χού της πό­λης εί­ναι πο­λύ της μό­δας. Αρχι­κά, α­νά τας ρύ­μας και τας ο­δούς, έ­φθα­σαν ε­σχά­τως και κα­τ’ οί­κον, σε σα­λό­νια, κου­ζί­νες και τουα­λέ­τες. Μό­νο οι εκ­κλη­σίες έ­με­ναν, αν και υ­πήρ­χε το προ­η­γού­με­νο της φο­βε­ρής συ­ναυ­λίας Ντα­λά­ρα στον Άγιο Πα­ντε­λεή­μο­να. Ο θό­ρυ­βος γύ­ρω α­πό τον Άγιο Ελισ­σαίο, έ­δω­σε τε­λι­κά τη φα­ει­νή ι­δέα. Έτσι κι αλ­λιώς, ο Πα­πα­δια­μά­ντης έ­χει α­πο­δειχ­θεί ε­ντυ­πω­σια­κά πρό­σφο­ρος σε δρα­μα­το­ποιή­σεις. Τουρ­λού τουρ­λού διη­γή­μα­τα με­τά μι­κράς δό­σης α­πό τα σκο­τει­νά βιο­γρα­φι­κά του δί­νουν, ως δια μα­γείας θε­α­τρι­κά, που οι θε­α­τρό­φι­λοι α­πο­θεώ­νουν, πριν α­κό­μη τα δουν, και μό­νο με τον ι­σχυ­ρι­σμό του δρα­μα­το­ποιού ό­τι πρό­κει­ται για Πα­πα­δια­μά­ντη. Έτσι ε­τοι­μά­στη­κε έ­να τουρ­λού α­θη­ναϊκών και σκια­θί­τι­κων α­πό τα πα­σχα­λι­νά διη­γή­μα­τα του Πα­πα­δια­μά­ντη σε σει­ρά πα­ρα­στά­σεων τη Με­γά­λη Εβδο­μά­δα ε­ντός του Αγίου Ελισ­σαίου. Ποιος τη χά­ρη του εκ­κλη­σι­δρίου! Αν και μο­νό­χω­ρο, κά­τι οι θε­α­τρι­κές πα­ρα­στά­σεις, κά­τι οι ό­λο και συ­χνό­τε­ρες α­γρυ­πνίες, δεν έ­χει τί­πο­τα να ζη­λέ­ψει α­πό τους πο­λυ­χώ­ρους των Αθη­νών.
Oσο για τα πα­σχα­λι­νά διη­γή­μα­τα του Πα­πα­δια­μά­ντη, παί­ζει κα­τά πό­σο εί­ναι ε­πί­και­ρα ή α­νε­πί­και­ρα. Προ­φα­νώς και εί­ναι ε­πί­και­ρα λό­γω των η­με­ρών. Από την άλ­λη, ό­μως, δεί­χνουν ά­κρως α­νε­πί­και­ρα, με ό­λους ε­κεί­νους τους ιε­ρείς, τις α­να­στά­σι­μες λει­τουρ­γίες και τις η­θο­γρα­φί­ζου­σες πε­ρι­γρα­φές. Άλλω­στε, ε­κτός χρό­νου δεν εί­ναι μό­νο τα πα­σχα­λι­νά του, αλ­λά α­πα­ξά­πα­ντα τα ε­ορ­τα­στι­κά του. Ού­τε έ­να δεν θα μπο­ρού­σες να το πεις σκο­τει­νό. Όσο για ε­ρω­τι­κό, μό­λις έ­να α­πό τα πα­σχα­λι­νά, ε­κεί­νη «Η Βλα­χο­πού­λα», κι αυ­τό, ό­χι α­πό τα εν­δια­φέ­ρο­ντα, στα ο­ποία ο α­φη­γη­τής ε­ξι­στο­ρεί α­μαρ­τω­λές ι­στο­ρίες της ζωής του, αλ­λά α­πό τα άλ­λα, τα τε­τριμ­μέ­να, με τις ε­ρω­τι­κές πε­ρι­πέ­τειες των η­ρώων. Τε­λι­κά, φαί­νε­ται ό­τι το πρό­βλη­μα δεν εί­ναι τα πα­σχα­λι­νά του ή γε­νι­κώς τα ε­ορ­τα­στι­κά του. Αυ­τά, με το ξε­σκαρ­τά­ρι­σμα, που έ­χου­με ξε­κι­νή­σει, άλ­λα τα α­πο­κα­θαί­ρου­με και άλ­λα τα πε­τά­με. Δό­ξα τω Θεώ, 170 διη­γή­μα­τα μας ά­φη­σε, κα­μιά σα­ρα­ντα­ριά λι­γό­τε­ρα, δεν χά­θη­κε ο κό­σμος. Το πρό­βλη­μα εί­ναι ο ί­διος ο Πα­πα­δια­μά­ντης, που, αν θέ­λου­με να εί­μα­στε ει­λι­κρι­νείς, εί­ναι α­συμ­βί­βα­στος με τις πα­γκο­σμιο­ποιη­μέ­νες α­ντι­λή­ψεις μας. Από μια ά­πο­ψη, εί­ναι ο τε­λευ­ταίος α­πό τους συγ­γρα­φείς της πε­ζο­γρα­φι­κής μας πα­ρά­δο­σης, που ται­ριά­ζει με ό­σα πρε­σβεύει η ση­με­ρι­νή πνευ­μα­τι­κή ε­λί­τ, α­πό τους ι­στο­ρι­κούς μας μέ­χρι τους συγ­γρα­φείς μας.
Βε­βαίως, η λο­γο­τε­χνία δεν έ­χει σχέ­ση με ι­δε­ο­λο­γι­κές κα­τευ­θύν­σεις. Κα­κά τα ψέ­μα­τα, ό­μως, ι­δε­ο­λο­γι­κή α­να­σκευή της Ιστο­ρίας δεν γί­νε­ται χω­ρίς ξε­σκαρ­τά­ρι­σμα της λο­γο­τε­χνίας μας. Ήδη, οι συγ­γρα­φείς μας προ­σαρ­μό­ζουν τα διη­γή­μα­τα και τα μυ­θι­στο­ρή­μα­τά τους στο ι­δε­ο­λο­γι­κώς ορ­θό. Το ί­διο και οι φι­λό­λο­γοι, που έ­χουν α­να­λά­βει το δυ­σχε­ρές έρ­γο να ε­ξά­γουν α­πό το πα­ρελ­θόν έ­ναν γη­γε­νή λο­γο­τε­χνι­κό κα­νό­να, ε­ναρ­μο­νι­ζό­με­νο με τον πα­γκό­σμιο. Πώς, ό­μως, να προ­σπε­ρά­σει κα­νείς τον Πα­πα­δια­μά­ντη; Η α­πά­ντη­ση, τε­λι­κά, εί­ναι α­πλή. Δεν τον προ­σπερ­νού­με, αλ­λά, τα­χυ­δα­κτυ­λουρ­γι­κά, σαν μα­γι­κή ει­κό­να, τον εν­σω­μα­τώ­νου­με αυ­τόν και το έρ­γο του. Για πα­ρά­δειγ­μα, α­πό τους ε­πι­θε­τι­κούς προσ­διο­ρι­σμούς, με τους ο­ποίους τον χα­ρα­κτή­ρι­ζαν άλ­λο­τε, κρα­τά­με τους πιο βο­λι­κούς, ε­κεί­νους, δη­λα­δή, που ε­πι­δέ­χο­νται α­να­σκευή. Όπως στις μα­γι­κές ει­κό­νες, πά­νω στην ει­κό­να του βά­ζου­με μια άλ­λη, προ­σφο­ρό­τε­ρη. Όχι πα­τριώ­της, χρι­στια­νός κι άλ­λα βα­ρύ­γδου­πα, αλ­λά κο­σμο­κα­λό­γε­ρος, που, του­λά­χι­στον η­χη­τι­κά, εί­ναι κο­ντά στο κο­σμο­πο­λί­της. Αυ­τό το μάλ­λον γρα­φι­κό ε­πί­θε­το ε­πι­τρέ­πει να φέ­ρου­με τη θρη­σκευ­τι­κό­τη­τά του στα μέ­τρα μας. Λέ­νε οι ει­δή­μο­νες: Ε! τι να κά­νου­με! γιος πα­πά ή­ταν, ο βίος του έ­χει γνω­ρί­σμα­τα εκ­κλη­σια­στι­κά και α­σκη­τι­κά. Και έ­ψελ­νε και ύ­μνους έ­γρα­φε. Προ­σο­χή, ό­μως, δεν εί­χε α­πε­μπο­λή­σει τον κο­σμι­κό βίο. Από­δει­ξη πε­ρί­τρα­νη, έ­πι­νε το κρα­σά­κι του. Ύστε­ρα, οι κα­λοί γνώ­στες, ξε­θά­βουν τα σα­τι­ρι­κά για τους πα­πά­δες, που δη­μο­σίευ­σε λί­γο πριν πε­θά­νει. Τό­σα διη­γή­μα­τα που γρά­φει για δε­κα­ε­τίες δεν τους κά­νουν. Αυ­τά υ­πα­κούουν, λέει, στον τύ­πο. Ψι­λά γράμ­μα­τα, η πα­πα­δια­μά­ντειος ει­ρω­νεία. Τε­λι­κά, μα­γι­κή ει­κό­να και η θρη­σκευ­τι­κό­τη­τα του Πα­πα­δια­μά­ντη.
Για τους με­τριο­πα­θείς, που θα ή­θε­λαν να α­πο­φα­σί­σουν, τι κρα­τά­με και τι πε­τά­με α­πό τα διη­γή­μα­τά του, μια κα­λή ι­δέα θα ή­ταν να εκ­δο­θούν οι θε­α­τρο­ποιη­μέ­νες εκ­δο­χές των διη­γη­μά­των του. Θα μπο­ρού­σαν να χρη­σι­μο­ποιη­θούν ως πρό­τυ­πο για το α­παι­τού­με­νο α­πο­λέ­πι­σμα. Λ.χ., κά­τι πρέ­πει να γί­νει με την εμ­μο­νή του Πα­πα­δια­μά­ντη στους προ­ε­πα­να­στα­τι­κούς α­γω­νι­στές. Για έ­να ση­με­ρι­νό κοι­νό, που πα­σχί­ζει να α­να­σκευά­σει το 1821, χά­ρις στην ο­μό­τιτ­λη τη­λε­ο­πτι­κή σει­ρά, αλ­λά και χά­ρις στα νε­ο­φα­νή πο­νή­μα­τα των ι­στο­ρι­κών μας, η α­γλαΐζου­σα α­να­φο­ρά του Πα­πα­δια­μά­ντη σε αρ­μα­το­λούς και κλέ­φτες - ό­λους ε­κεί­νους, που πρώ­τα τα έ­κα­ναν κα­πά­κια με τους Τούρ­κους και με­τά τους σφα­γία­ζαν α­νη­λεώς - α­πο­βαί­νει ά­κρως συγ­χυ­τι­κή. Έτσι κα­τα­στρέ­φει ο Πα­πα­δια­μά­ντης, έ­να διή­γη­μά του, κα­τά τα άλ­λα υ­πο­δειγ­μα­τι­κό για το θέ­μα του Άλλου, τό­σο του αλ­λο­ε­θνούς ό­σο και του αλ­λό­θρη­σκου, που πο­λύ μας α­πα­σχο­λεί και μας συ­γκι­νεί. Στο διή­γη­μα, «Ο ξε­πε­σμέ­νος δερ­βί­σης», μνη­μο­νεύει ως λε­ο­ντό­καρ­δο τον Λε­πε­νιώ­τη και τον α­δελ­φό του, ως με­γά­λο ή­ρωα. Ευ­τυ­χώς που ε­λά­χι­στοι - για να μην πού­με κα­νείς - γνω­ρί­ζουν ποιος εί­ναι ο Λε­πε­νιώ­της του δρο­μί­σκου με τα ξε­νυ­χτά­δι­κα στου Ψυρ­ρή και α­κό­μη λι­γό­τε­ροι, ποιος, ο α­δελ­φός του. Πά­ντως, κα­τά κα­λή σύ­μπτω­ση, τους ε­μπλέ­κει σε γε­να­ριά­τι­κο διή­γη­μα. Για­τί έ­τσι και τους μνη­μό­νευε σε πα­σχα­λι­νό, αυ­τός ή­ταν ι­κα­νός να α­φη­γη­θεί με το νι και με το σίγ­μα τη δο­λο­φο­νία του Λε­πε­νιώ­τη, α­νή­με­ρα το Πά­σχα, βγαί­νο­ντας α­πό την ε­νο­ρια­κή εκ­κλη­σία του Φουρ­νά. Μή­πως έ­τσι δεν πα­ρα­σύ­ρε­ται «Στην Αγι-Ανα­στα­σά» α­πό την ο­νο­μα­σία ε­νός ρέ­μα­τος και διη­γεί­ται το σκο­τω­μό ε­νός άλ­λου πε­ριώ­νυ­μου κλε­φταρ­μα­τω­λού, του Νι­κο­τσά­ρα; Χά­ρις, πά­ντως, στον α­πο­σπα­σμα­τι­κό χα­ρα­κτή­ρα των διη­γη­μά­των, και τα δυο τμή­μα­τα μπο­ρούν τε­χνηέ­ντως να α­φαι­ρε­θούν. Έτσι και αλ­λιώς, το δεύ­τε­ρο διή­γη­μα μό­νο στον Πα­λα­μά ά­ρε­σε. Κα­μία σύ­γκρι­ση με το άλ­λο διή­γη­μα, «Η Φαρ­μα­κο­λύ­τρια», που δη­μο­σιεύ­θη­κε με­ρι­κά χρό­νια αρ­γό­τε­ρα και το ο­ποίο ε­πί­σης ε­κτυ­λίσ­σε­ται στην Αγι-Ανα­στα­σά την Φαρ­μα­κο­λύ­τρια. Εκεί­νο θεω­ρεί­ται κο­ρυ­φαίο, κα­θό­σον σκο­τει­νό, ε­ρω­τι­κό και προ πά­ντων, α­πο­κα­λυ­πτι­κό για το τραυ­μα­τι­σμέ­νο υ­πο­συ­νεί­δη­το του α­φη­γη­τή, του­τέ­στιν του Πα­πα­δια­μά­ντη.
Υπάρ­χουν, ό­μως, δυ­στυ­χώς, πε­ρι­πτώ­σεις, που η α­πο­κά­θαρ­ση ε­νός διη­γή­μα­τος δεν εί­ναι τό­σο εύ­κο­λη υ­πό­θε­ση. Λα­μπρό πα­ρά­δειγ­μα, το «Λα­μπριά­τι­κος ψάλ­της», το ο­ποίο, σο­φά ποιών ο δρα­μα­το­ποιός, δεν κρά­τη­σε στο πα­σχα­λιά­τι­κο τουρ­λού. Αυ­τό το διή­γη­μα δεν το πε­τά­με, μό­νο και μό­νο, χά­ρις στον ε­πί­λο­γό του, ό­που πε­ρι­γρά­φε­ται η τε­λε­τουρ­γία ο­βε­λι­σμού του α­μνού και το πά­θη­μα του Γιάν­νη του Μπου­κώ­ση, που μπού­κω­σε με τη νε­φραι­μιά του α­μνού. Εδώ, οι ει­δή­μο­νες δια­βλέ­πουν τη μα­γι­κή τέ­χνη του Πα­πα­δια­μά­ντη και σπεύ­δουν να θυ­μί­σουν τον στε­ρη­μέ­νο βίο του. Έλα, ό­μως, που το διή­γη­μα έ­χει και προοί­μιο. Οχλη­ρό προοί­μιο, κι ας α­να­φέ­ρε­ται ο Πα­πα­δια­μά­ντης στους συ­γκαι­ρι­νούς του και στο προ ε­νός και πλέ­ον αιώ­να «ελ­λη­νι­κό έ­θνος». Ορι­σμέ­νες πε­ρι­κο­πές πα­ρα­μέ­νουν δυ­σά­ρε­στες, ό­πως ε­κεί­νη πε­ρί Άγγλων, Γερ­μα­νών, Γάλ­λων, που δύ­να­νται να εί­ναι κο­σμο­πο­λί­τες ή α­ναρ­χι­κοί ή ά­θε­οι ή ό,τι­δή­πο­τε, για­τί έ­κα­μαν το πα­τριω­τι­κό χρέ­ος τους, έ­κτι­σαν με­γά­λη πα­τρί­δα, ό­χι, ό­μως, και οι Γραι­κύ­λοι. Και α­πο­φαί­νε­ται, κα­τα­λή­γο­ντας: “Το ελ­λη­νι­κόν έ­θνος… έ­χει και θα έ­χη δια πα­ντός α­νά­γκην της θρη­σκείας του”.
Αυ­τός εί­ναι ο Πα­πα­δια­μά­ντης. Τα υ­πό­λοι­πα, εί­ναι τα ε­φέ της μα­γι­κής ει­κό­νας. “Θα πρέ­πει να α­πο­φα­σί­σου­με κά­πο­τε σο­βα­ρά τι θα κά­νου­με τον Πα­πα­δια­μά­ντη”, τό­νι­ζε ο Ζή­σι­μος Λο­ρε­ντζά­τος προ πέ­ντε δε­κα­ε­τιών. Ωστό­σο, το με­τα­μο­ντέρ­νο κα­ζά­νι, στο ο­ποίο βρά­ζει πλέ­ον και ο ί­διος, δεν ή­ταν δυ­να­τόν να το προ­βλέ­ψει. Όπως σή­με­ρα, δεν μπο­ρού­με να προ­βλέ­ψου­με την ε­πέ­τειο του 2051. Αν, ό­μως, η Γη ε­ξα­κο­λου­θεί να γυ­ρί­ζει, το ο­ποίο παί­ζε­ται, ε­μείς νο­μί­ζου­με ό­τι βλέ­που­με τα α­πο­κα­θαρ­μέ­να Άπα­ντα Πα­πα­δια­μά­ντη, χω­ρίς ύ­μνους, θρη­σκευ­τι­κά αρ­θρί­δια, κλε­φταρ­μα­τω­λούς και ελ­λη­νο­χρι­στια­νι­κά προοί­μια. Δί­πλα τους βλέ­που­με τη βιο­γρα­φία του, που θα α­πο­δει­κνύει ό­τι υ­πήρ­ξε πέ­νης, αλ­κοο­λι­κός και αι­μο­μί­κτης, ά­ρα ι­σοϋψής ε­νός Πόε.
Εκεί­να τα Άπα­ντα, ε­κτός α­πό οι­νο­πο­σίες, γκιου­βέ­τσια, ε­ρω­τι­κές πα­ρεκ­κλί­σεις και σα­τι­ρι­σμούς πα­πά­δων, θα σώ­ζουν τη Σκιά­θο του Πα­πα­δια­μά­ντη. Αυ­τήν που ά­ρε­σε α­νέ­κα­θεν και την ο­ποία κρα­τού­με και σή­με­ρα μα­ζί με την πα­ροι­μιώ­δη πλέ­ον φρά­ση, που έ­γρα­ψε ο Καρ­κα­βί­τσας στο ση­μειω­μα­τά­ριό του, τον Μάϊο του 1909, ό­ταν τα­ξί­δε­ψε στο νη­σί και εί­δε τον Πα­πα­δια­μά­ντη: «Όμορ­φη εί­ναι η Σκιά­θος του Θε­ού· μα η Σκιά­θος του Πα­πα­δια­μά­ντη μου φαί­νε­ται ο­μορ­φό­τε­ρη!» Μό­νο που τό­τε, δεν θα υ­πάρ­χει πλέ­ον κα­νέ­να στοι­χείο προς σύ­γκρι­ση, α­φού η Σκιά­θος του Θε­ού θα έ­χει ε­κλεί­ψει. Άλλω­στε και σή­με­ρα, δεν εί­ναι σί­γου­ρο ό­τι υ­πάρ­χει. Έχου­με χρό­νια να τα­ξι­δέ­ψου­με στη Σκιά­θο, πρό­σφα­τα, ό­μως, κά­να­με μια δυ­σά­ρε­στη δια­πί­στω­ση. Ανέ­κα­θεν α­γεω­γρά­φη­τοι, α­να­ζη­τού­με κα­τά την α­νά­γνω­ση τη βοή­θεια του χάρ­τη. Ελλεί­ψει πα­λαιού χάρ­τη της Σκιά­θου, κα­τα­φύ­γα­με στην πα­νά­κεια του Δια­δι­κτύου. Οποιο­δή­πο­τε το­πω­νύ­μιο κι αν α­να­ζη­τή­σα­με, μέ­χρι τα λι­γό­τε­ρο γνω­στά, ό­πως τα Κα­λύ­βια και την Πα­να­γία του Ντο­μάν, εί­χα­με, προς με­γά­λη μας έκ­πλη­ξη, α­πά­ντη­ση. Δι­νό­ταν το α­κρι­βές το­πο­γρα­φι­κό στίγ­μα, με μα­κρο­σκε­λείς προ­σφο­ρές α­πό δω­μά­τια, δια­με­ρί­σμα­τα, βί­λες και συ­γκρο­τή­μα­τα, προς ε­νοι­κία­ση ή και πώ­λη­ση. Ο τε­λευ­ταίος δύ­σβα­τος ορ­μί­σκος έ­χει πλέ­ον ι­σο­πε­δω­θεί προς διευ­κό­λυν­ση των ση­με­ρι­νών τε­τρά...τρο­χων. Όπως φαί­νε­ται, τα πα­σχα­λι­νά διη­γή­μα­τα, στα ο­ποία, κα­τ’ ε­ξο­χήν, α­να­σταί­νε­ται η Σκιά­θος του, το­πο­θε­τού­νται σε μια για ε­μάς σή­με­ρα φα­ντα­στι­κή νή­σο. Κι ε­κεί­να, μια μα­γι­κή ει­κό­να, έ­να άλ­λο έρ­γο της ερ­γο­λα­βι­κά πα­γκο­σμιο­ποιη­μέ­νης ε­πο­χής.

Μ. Θε­ο­δο­σο­πού­λου

Φωτο: Τάσος Μαντζαβίνος, «Προσωπογραφία του Αλ. Παπαδιαμάντη, Ι».
Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Η Εποχή" στις 23/4/2011