ΙΑΣΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ Ένας Φωτογράφος της Κυριακής από τους κόλπους της ΕΦΕ

Ξε­φυλ­λί­ζο­ντας τις ε­φη­με­ρί­δες, εί­τε φρέ­σκες, δη­λα­δή της η­μέ­ρας, εί­τε πε­ρα­σμέ­νης η­με­ρο­μη­νίας, α­πό κε­κτη­μέ­νη συ­νή­θεια ρί­χνω γρή­γο­ρες μα­τιές στα «Κοι­νω­νι­κά». Εξάλ­λου, το λε­κτι­κό τους εί­ναι πλη­κτι­κά στε­ρεό­τυ­πο, ο­πό­τε αρ­πά­ζω στα πε­τα­χτά μό­νο ο­νό­μα­τα. Σάβ­βα­το, 12 Δε­κεμ­βρίου ε­ντο­πί­ζω: «Τον πο­λυα­γα­πη­μέ­νο μας σύ­ζυ­γο, πα­τέ­ρα, παπ­πού και α­δελ­φό/ ΙΑ­ΣΩΝ Α­ΠΟ­ΣΤΟ­ΛΙ­ΔΗ / κη­δεύου­με σή­με­ρα Σαβ­βά­το 12-12-2009/» κ.λπ. Ως ε­πώ­νυ­μο δε λέει τί­πο­τα. Συ­να­ντιέ­ται εύ­κο­λα. Ωστό­σο, το σπα­νί­ζον βα­πτι­στι­κό το α­πε­γκλω­βί­ζει α­πό την δό­λια πα­γί­δα της συ­νω­νυ­μίας. Απο­στο­λί­δη­δες, ναι, υ­πάρ­χουν πολ­λοί. Ιά­σο­νες, ό­μως, με το αυ­τό ε­πώ­νυ­μο υ­περ­βαί­νει τα ό­ρια του πι­θα­νού. Προ­σθέ­το­ντας, μά­λι­στα, και την η­λι­κία, που κα­τά προ­σέγ­γι­ση ο­ρί­ζουν οι πεν­θού­ντες συγ­γε­νείς, τό­τε μοιά­ζει με τε­ρα­τώ­δη σύ­μπτω­ση.

Ιά­σων Απο­στο­λί­δης λοι­πόν. Σή­κω­σε πα­νιά για το με­γά­λο τα­ξί­δι, δη­λώ­νο­ντας την α­να­χώ­ρη­ση μό­νο με τη­λε­γρα­φι­κή μνεία στα «Κοι­νω­νι­κά». Με άλ­λα λό­για, την “έ­κα­νε” και έ­μει­νε εν στε­νώ οι­κο­γε­νεια­κώ κύ­κλω.
Δεν μπο­ρώ να πω, ού­τε ξέ­ρω εάν με­τοι­κί­ζο­ντας στους κε­κοι­μη­μέ­νους ά­φη­σε πί­σω του α­γα­θές α­να­μνή­σεις, α­φού δεν δια­σταυ­ρω­θή­κα­με πο­τέ. Μπο­ρώ, ω­στό­σο, να συ­μπε­ρά­νω ό­τι ως φω­το­γρά­φος κι­νεί­το, μάλ­λον λό­γω δια­κρι­τι­κό­τη­τας ή, πι­θα­νόν, και με­τριο­φρο­σύ­νης, πο­λύ μα­κριά α­πό τα φώ­τα της δη­μο­σιό­τη­τας, σχε­δόν στο πε­ρι­θώ­ριο. Δεν ή­ταν, πά­ντως, τυ­χαία πε­ρί­πτω­ση. Εδώ, βε­βαίως, δεν έ­χω την πρό­θε­ση να συ­ντά­ξω ε­πι­κή­δειο με τους αρ­μό­ζο­ντες ε­παί­νους. Εί­ναι, ό­μως, α­πο­καρ­διω­τι­κό να φεύ­γουν άν­θρω­ποι της φω­το­γρα­φίας χω­ρίς κα­μία, ό­χι λε­πτο­με­ρή, αλ­λά ού­τε στοι­χειώ­δη μνη­μό­νευ­ση. Ως πα­ρά­λει­ψη κα­θί­στα­ται στις μέ­ρες μας πε­ρίερ­γη και ά­κρως α­ντι­φα­τι­κή μέ­σα στον λα­μπε­ρό κό­σμο της φω­το­γρα­φίας, ο ο­ποίος δεί­χνει να ο­δεύει γε­μά­τος αυ­τοϊκα­νο­ποίη­ση, συ­χνά κού­φια, προς το μέλ­λον. Ως φαί­νε­ται, δεν έ­χου­με α­ντι­λη­φθεί ό­τι οι καλ­λι­τε­χνι­κές πρω­το­πο­ρίες έ­χουν προ­η­γη­θεί και ό­τι λί­γο πο­λύ α­πό αυ­τές βυ­ζαί­νου­με α­κό­μη ως υ­στε­ρό­το­κα τέ­κνα του μο­ντερ­νι­σμού. Δεν έ­χου­με, ε­πί­σης, α­ντι­λη­φθεί ή το πα­ρα­βλέ­που­με, ό­τι στην τέ­χνη, στη λο­γο­τε­χνία, ό­πως και σε κά­θε άλ­λη αν­θρώ­πι­νη δρα­στη­ριό­τη­τα, υ­πάρ­χει η δε­σμευ­τι­κή έν­νοια της κοι­νό­τη­τας. Ως έν­νοια δεν πε­ρι­κλείει μό­νο το πα­ρόν και το προ­γραμ­μα­τι­ζό­με­νο μέλ­λον, αλ­λά και το πα­ρελ­θόν. Έχω την ε­ντύ­πω­ση, μην πω τη βε­βαιό­τη­τα, ό­τι ως με­τα­νεω­τε­ρι­κή συλ­λο­γι­κό­τη­τα μέ­νου­με α­δι­καιο­λό­γη­τα α­διά­φο­ροι ή, συ­χνά, κα­τα­δι­κα­στι­κοί σε ό,τι έ­χει προ­η­γη­θεί. Μα­κά­ρι ό­λα κα­κής ε­κτί­μη­σης ή, κα­λύ­τε­ρα, ε­κτός τό­που και χρό­νου βε­βαιό­τη­τες.
Πά­ντως, ό­πως και να έ­χει, ο Ιά­σο­νας Απο­στο­λί­δης εί­ναι πλέ­ον πα­ρελ­θόν, πα­ρελ­θόν της φω­το­γρα­φίας και μά­λι­στα συλ­λο­γι­κό. Πρό­κει­ται για αυ­το­δί­δα­κτο, ο ο­ποίος συ­γκα­τα­λέ­γε­ται στην πρώ­τη με­τα­πο­λε­μι­κή γε­νιά φω­το­γρά­φων, που α­πέ­κτη­σε συλ­λο­γι­κό χα­ρα­κτή­ρα μέ­σα στους κόλ­πους της Ελλη­νι­κής Φω­το­γρα­φι­κής Εται­ρείας. (Ε­ΦΕ). Η δια­φο­ρά της Ε­ΦΕ προς τους α­ντί­στοι­χους με­σο­πο­λε­μι­κούς συλ­λό­γους ε­ντο­πί­ζε­ται στο ό,τι μα­ζί με τους ε­παγ­γελ­μα­τίες δέ­χε­ται ε­ξαρ­χής ως μέ­λη της και ε­ρα­σι­τέ­χνες φω­το­γρά­φους.1 Για τα δε­δο­μέ­να της ε­πο­χής α­πο­τε­λεί πρω­το­φα­νή και­νο­το­μία, για­τί έ­τσι με­τριά­ζο­νται, αν δεν εκ­μη­δε­νί­ζο­νται πα­ντε­λώς, τα ψυ­χρά συ­ντε­χνια­κά γνω­ρί­σμα­τα. Ερευ­νώ­ντας τον κα­τά­λο­γο με­λών, μέ­νει κα­νείς έκ­πλη­κτος. Απο­κα­λύ­πτε­ται ό­τι οι πε­ρισ­σό­τε­ροι εί­χαν άλ­λο κύ­ριο ε­πάγ­γελ­μα και ό­τι οι ε­παγ­γελ­μα­τίες της φω­το­γρα­φίας α­πο­τε­λού­σαν μι­κρή μειο­ψη­φία. Αυ­τό, ό­μως, ό­ρι­ζε τη δια­φο­ρά με­τα­ξύ τους μό­νο ως προς τον βιο­πο­ρι­σμό. Όσον α­φο­ρά την κύ­ρια ε­πι­δίω­ξη, δη­λα­δή την ί­δια τη φω­το­γρα­φία, δεν υ­πήρ­χε α­νι­σο­μέ­ρεια. Μό­νο που λό­γω έλ­λει­ψης χρό­νου, οι ε­ρα­σι­τέ­χνες ε­ξαν­τλού­σαν το πά­θος τους ως “φω­το­γρά­φοι της Κυ­ρια­κής”. Αυ­τό ή­ταν το μό­νο ευ­διά­κρι­το και α­να­πό­φευ­κτο χά­σμα α­νά­με­σά τους. Κα­τά τ’ άλ­λα, α­πό το ε­κά­στο­τε σύ­νο­λο με­λών σχη­μα­τί­ζο­νταν ε­πι­μέ­ρους πα­ρέες, α­το­μι­κά ο έ­νας μυού­σε τον άλ­λον στα μυ­στι­κά της καλ­λι­τε­χνι­κής φω­το­γρα­φίας, ε­νώ προς ε­νη­μέ­ρω­ση μια μειο­ψη­φία γλωσ­σο­μα­θών πα­ρα­κο­λου­θού­σε συ­στη­μα­τι­κά ξέ­να φω­το­γρα­φι­κά πε­ριο­δι­κά. Επί­σης, πέ­ραν των τα­κτι­κών δια­λέ­ξεων πε­ρί φω­το­γρα­φίας και τα ερ­γα­στή­ρια, ορ­γά­νω­ναν εκ­θέ­σεις πε­ριο­δι­κές και μό­νι­μες, συμ­με­το­χές σε εκ­θέ­σεις του ε­ξω­τε­ρι­κού και φω­το­γρα­φι­κές ε­ξορ­μή­σεις στην ε­παρ­χία ως εκ­δρο­μείς. Εν ο­λί­γοις, ο­μα­δι­κό πνεύ­μα σπά­νιο και μάλ­λον μο­να­δι­κό στην ελ­λη­νι­κή φω­το­γρα­φία. Θα ή­ταν, ό­μως, πα­ρα­πλα­νη­τι­κή ε­ξι­δα­νί­κευ­ση να δεχ­θού­με αυ­τό το γε­νι­κό πλαί­σιο λει­τουρ­γίας ως α­πό­λυ­το. Πρό­κει­ται για συ­να­να­στρο­φή αν­θρώ­πων. Συ­νε­πώς, δεν χω­ρά­ει αμ­φι­βο­λία ό­τι συ­χνά πρέ­πει να προέ­κυ­πταν με­τα­ξύ τους γκρί­νιες, προ­στρι­βές, ο­ξύν­σεις, πα­ρε­ξη­γή­σεις και ψυ­χρό­τη­τες ή α­κό­μη και μό­νι­μες α­ντι­πά­θειες. Ού­τε, βε­βαίως, μπο­ρεί κα­νείς να α­πο­κλεί­σει με­μο­νω­μέ­νες διαρ­ροές με­λών και α­πο­στα­σιο­ποιή­σεις. Αυ­τά συμ­βαί­νουν. Ωστό­σο, ου­δέ­πο­τε με­σο­λά­βη­σε, ή του­λά­χι­στον δεν έ­μει­νε γνω­στή, κά­ποια α­νοι­χτή ρή­ξη, η ο­ποία να ο­δή­γη­σε σε ο­μα­δι­κές α­πο­χω­ρή­σεις και, εν συ­νε­χεία, να πά­ρει συ­γκρο­τη­μέ­νη μορ­φή ε­νερ­γού υ­πο­κα­τά­στα­του. Ή, για να το πού­με με πιο οι­κείο τρό­πο, η ο­μα­δι­κή αυ­τή α­πο­μά­κρυν­ση να ξε­κο­πιά­ρει ως τα­κτι­κή αυ­τό που στην α­ρι­στε­ρά κω­δι­κο­ποιού­με με τον δυ­σά­ρε­στο ό­ρο “διά­σπα­ση”.
Αυ­τή, λοι­πόν, η “χρυ­σή” ε­πο­χή της Ε­ΦΕ, α­γκα­λιά­ζει, κα­τά υ­πο­κει­με­νι­κή ε­κτί­μη­ση, δύο με δυό­μι­σι δε­κα­ε­τίες. Ως α­γα­θών προ­θέ­σεων συλ­λο­γι­κό­τη­τα, αλ­λά και ως α­κτι­νο­βο­λία, συ­νέ­βα­λε κα­τά πο­λύ στο να α­να­γνω­ρι­στεί η φω­το­γρα­φία ως τέ­χνη α­πό το καλ­λι­τε­χνι­κό στε­ρέω­μα και α­πό έ­να, έ­στω πε­ριο­ρι­σμέ­νο, κοι­νό. Πα­ρό­λα αυ­τά, α­πό τα τέ­λη πε­ρί­που της δε­κα­ε­τίας του ’70 άρ­χι­σε να χά­νει τη λάμ­ψη της. Τι α­κρι­βώς λει­τούρ­γη­σε α­να­σταλ­τι­κά και, α­ντί να πρω­τα­γω­νι­στεί, κα­θη­λώ­θη­κε σε δευ­τε­ρεύο­ντα ρό­λο, εί­ναι μια με­γά­λη, ί­σως πι­κρή, ι­στο­ρία, που συ­ναρ­θρώ­νε­ται με τη γε­νι­κό­τε­ρη πο­ρεία στα με­τα­πο­λι­τευ­τι­κά πράγ­μα­τα. Στε­νό­χω­ρο και ι­διαί­τε­ρα πε­ρί­πλο­κο θέ­μα, ας μεί­νει προς το πα­ρόν στην ά­κρη χω­ρίς άλ­λο σχο­λια­σμό.
Τώ­ρα ει­δι­κά για τον Ιά­σο­να Απο­στο­λί­δη. Πριν δώ­σει στα­θε­ρό στίγ­μα πα­ρου­σίας στην Ε­ΦΕ, εί­χαν προ­η­γη­θεί, ό­πως και σε αρ­κε­τούς άλ­λους φω­το­γρά­φους, φω­το­γρα­φι­κές α­πό­πει­ρες α­πό την παι­δι­κή του η­λι­κία. Αυ­τάρ­κης φω­το­γρα­φι­κά ξε­κι­νά­ει έ­να-δύο χρό­νια με­τά τη λή­ξη του πο­λέ­μου, νο­μί­ζω το 1946. Περ­πα­τά­ει τα 24-25 και ει­σέρ­χε­ται ως συ­στη­μα­τι­κός ε­ρα­σι­τέ­χνης στο πε­δίο της φω­το­γρα­φίας α­νά­με­σα σε δύο πυ­ρα­κτω­μέ­νες για την Ελλά­δα πε­ριό­δους. Πί­σω η ζε­στή στά­χτη της Κα­το­χής, ε­μπρός το φυ­σε­ρό που κό­ρω­νε τη νέα φω­τιά του Εμφυ­λίου. Ανή­κει, δη­λα­δή, στη ά­τυ­χη γε­νιά, που πέ­φτει α­πό τον έ­ναν στον άλ­λον α­να­βρα­σμό. Συ­νυ­πο­λο­γί­ζο­ντας μα­ζί τα προ­εόρ­τια και τα με­θεόρ­τια, ου­σια­στι­κά δεν γνώ­ρι­σε πο­τέ α­πο­νή­ρευ­το μει­δία­μα.
Πα­ρεν­θε­τι­κά να ση­μειώ­σου­με ό­τι ε­δώ α­κρι­βώς ε­ντο­πί­ζε­ται και πα­ρει­σφρέει τα­κτι­κά μια με­γά­λη πα­ρε­ξή­γη­ση γύ­ρω α­πό την κα­το­πι­νή στά­ση αυ­τής της γε­νιάς. Το ό,τι στους φω­το­γρά­φους αυ­τής της γε­νιάς α­ντι­κα­το­πτρί­ζε­ται εμ­φα­νώς το στοι­χείο του “α­φε­λούς” ή του “ου­δέ­τε­ρου” α­πέ­να­ντι στην κοι­νω­νι­κή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, και, κυ­ρίως, του “μη πο­λι­τι­κο­ποιη­μέ­νου”, αυ­τό ε­κτο­ξεύε­ται ως ε­πί­κρι­ση, κά­πο­τε με χροιά κο­σμο­πο­λί­τι­κης ε­πι­τί­μη­σης. Πρό­κει­ται, ω­στό­σο, για πα­ρα­νό­η­ση, που φαι­νο­με­νι­κά μό­νο βρί­σκει κά­ποια ε­ρεί­σμα­τα. Πράγ­μα­τι, ό­σο του­λά­χι­στον γνω­ρί­ζω, με­τέ­πει­τα πέ­φτει πέ­πλο α­πό­κρυ­ψης. Κα­νέ­να φω­το­γρα­φι­κό ί­χνος δεν δη­λώ­νει την ε­μπλο­κή τους σε τρα­χιές ε­μπει­ρίες. Οι πε­ρισ­σό­τε­ροι α­πο­κρυ­σταλ­λώ­νουν μια λυ­ρι­κή ή, σω­στό­τε­ρα, ρεμ­βώ­δη μα­τιά, κοι­νω­νι­κά α­μέ­θε­κτη. Το ε­ρώ­τη­μα, ό­μως, εί­ναι για­τί; Μή­πως πρό­κει­ται για κρυ­φές ε­νο­χές κο­λα­σμέ­νων ψυ­χών που κα­τα­φεύ­γουν στον ε­ξα­γνι­σμό; Κα­θό­λου. Βγαί­νο­ντας α­π’ το πυ­ρω­μέ­νο το­πίο, δεν έ­κα­ναν άλ­λο α­π’ το να α­να­ζη­τούν α­νά­σες κοι­νω­νι­κής γα­λή­νης και η­ρε­μίας. Ως στά­ση, ε­κτός α­πό αυ­θόρ­μη­τη α­πώ­θη­ση, ή­ταν, συγ­χρό­νως, και μια α­πό­σβε­ση ο­φει­λής στην τα­ραγ­μέ­νη τους νεό­τη­τα. Κά­τι, δη­λα­δή, σαν α­συ­ναί­σθη­τη φυ­σι­κή α­νά­γκη. Τό­σο α­πλά ο­δη­γή­θη­καν σε μια ου­δέ­τε­ρη φω­το­γρα­φι­κά κοι­νω­νι­κή στά­ση. Εξάλ­λου, και να εκ­δή­λω­ναν φω­το­γρα­φι­κά κά­ποια διά­θε­ση μα­χη­τι­κό­τη­τας, αιω­ρού­ντο μο­νί­μως ως φό­βη­τρο τα ι­σχύο­ντα τό­τε προ­λη­πτι­κά μέ­τρα. Ας μην καλ­λιερ­γού­με ψευ­δαι­σθή­σεις και μά­λι­στα εκ του α­σφα­λούς. Με­σο­λα­βούν κα­τα­λυ­τι­κά ε­κεί­νες οι ρη­μά­δες οι κοι­νω­νι­κές συν­θή­κες, οι ο­ποίες, εάν δεν λη­φθούν υ­πό­ψη, τό­τε μια ο­λό­κλη­ρη γε­νιά φω­το­γρά­φων φα­ντά­ζει ε­γω­κε­ντρι­κή και α­διά­φο­ρη σε ό­σα συ­νέ­βαι­ναν γύ­ρω της. Μπο­ρεί, βέ­βαια, ως ερ­μη­νεία να θεω­ρη­θεί υ­πε­ρα­πλου­στευ­τι­κή ή ό­τι κά­που μπά­ζει, ο­πό­τε δια­γρά­φε­ται ως μη α­πο­δε­κτή. Εξάλ­λου, δεν υ­πάρ­χει μο­νο­πώ­λιο ερ­μη­νειών. Και ευ­τυ­χώς που δεν υ­πάρ­χει, για­τί ό­λοι θα κα­τα­λή­γα­με ευ­λα­βείς συλ­λει­τουρ­γοί σε έ­ναν και μό­νο θεό. Κα­λύ­τε­ρα, ό­μως, τα κοι­νω­νι­κο-πο­λι­τι­κά, με την ευ­ρεία τους έν­νοια, να τα πα­ρα­κάμ­ψου­με, για­τί θα πα­ρα­συρ­θού­με σε α­νε­πί­τρε­πτο πλα­τεια­σμό. Κλεί­σι­μο της πα­ρέν­θε­σης.
Ο Απο­στο­λί­δης φέ­ρε­ται ως εγ­γε­γραμ­μέ­νο τα­κτι­κό μέ­λος της Ε­ΦΕ α­πό τον Οκτώ­βρη του 1954, ου­σια­στι­κά α­πό την α­φε­τη­ρία της. Στον ί­διο κύ­κλο τα­κτι­κών με­λών, 77 τον α­ριθ­μό, πέ­ρα α­πό τον διά­ση­μο σή­με­ρα Κώ­στα Μπα­λά­φα, συ­να­ντά­με δύο α­κό­μη ε­ρα­στές της φω­το­γρα­φι­κής ει­κό­νας: τους Ευάγ­γε­λο Πα­ντά­ζο­γλου και Πέ­τρο Μπρού­σα­λη. Ο τε­λευ­ταίος θα ε­ξε­λιχ­θεί σε δρα­στή­ριο μέ­λος της Ε­ΦΕ, ό­πως και ο Απο­στο­λί­δης, ε­νώ ο προ­τε­λευ­ταίος θα μεί­νει κά­πως ξε­κομ­μέ­νος, του­λά­χι­στον α­πό τα ορ­γα­νω­τι­κά σχή­μα­τα της Εται­ρείας, λό­γω ε­παγ­γελ­μα­τι­κών υ­πο­χρεώ­σεων. Πρώ­τος ο Πα­ντά­ζο­γλου, δεύ­τε­ρος ο Μπρού­σα­λης, την “έ­κα­να­ν” κι αυ­τοί πριν α­πό λί­γα χρό­νια χω­ρίς κα­μία δη­μό­σια μνεία. Ποιος ξέ­ρει πό­τε και ποιοι άλ­λοι “με­τώ­κη­σα­ν” ο­ρι­στι­κά. Η συ­ντρι­πτι­κή πλειο­ψη­φία των με­λών ε­κεί­νης της πρώ­της πε­ριό­δου βρί­σκε­ται σε υ­ψη­λή η­λι­κια­κή κλί­μα­κα. Ο βιο­λο­γι­κός κύ­κλος δεν πα­ρα­βιά­ζε­ται. Εί­ναι α­μεί­λι­κτος. Όσοι εξ αυ­τών μπο­ρεί α­κό­μη εν ζωή, με­γά­λης πλέ­ον η­λι­κίας, τα πε­ρι­θώ­ρια ζο­ρί­ζουν. Ου­δείς, ό­μως, κρα­τά­ει, ό­χι διε­ξο­δι­κό, αλ­λά ού­τε καν έ­να α­πλό ο­νο­μα­στι­κό α­που­σιο­λό­γιο. Από το 1993, χρο­νιά που έ­κλει­σε το πε­ριο­δι­κό της Ε­ΦΕ (Ελλη­νι­κή Φω­το­γρα­φία) και κά­θε σχε­τι­κή πλη­ρο­φο­ρία με­τα­βι­βά­στη­κε στα ΜΜΕ, υ­ψώ­νε­ται σιω­πή. Φαί­νε­ται ό­τι υ­πέ­κυ­ψε κι αυ­τό στο γή­ρας, ο­πό­τε η σπου­δαιό­τη­τα ή η α­ση­μα­ντό­τη­τα κά­θε φω­το­γρα­φι­κής εί­δη­σης ρυθ­μί­ζε­ται πλέ­ον α­πό ε­ξω­φω­το­γρα­φι­κούς πα­ρά­γο­ντες. Κλεί­σι­μο και στη λά­θρα ε­δώ δεύ­τε­ρη πα­ρέν­θε­ση, χω­ρίς ά­νοιγ­μα άλ­λης μέ­χρι τέ­λους.
Πρώ­τη φω­το­γρα­φι­κή δη­μο­σίευ­ση του Απο­στο­λί­δη συ­να­ντά­με στο πε­ριο­δι­κό Ελλη­νι­κή Φω­το­γρα­φία, τον Δεκ. του 1955 (5ο τχ.). Εί­ναι μια ασ­πρό­μαυ­ρη λή­ψη με Leica, φέ­ρει τίτ­λο «Πορ­τρέ­το της γά­τας» και συμ­με­τέ­χει στην 1η Πα­νελ­λή­νια Έκθε­ση Φω­το­γρα­φίας στο Ζάπ­πειο. Έχει, ό­μως, πριν κα­τα­τε­θεί ως συμ­με­το­χή στον Α’ Δια­γω­νι­σμό ε­ρα­σι­τε­χνών με ε­λεύ­θε­ρο θέ­μα, που ορ­γά­νω­σε ε­κεί­νο το έ­τος η Ε­ΦΕ. Εκεί, το “έ­ντο­νο πε­ρίερ­γο εκ­φρα­στι­κό” «Πορ­τρέ­το της γά­τας», ό­πως το χα­ρα­κτη­ρί­ζει το Πρα­κτι­κό της Επι­τρο­πής Κρι­τών, α­πο­σπά έ­παι­νο. Η Επι­τρο­πή δεν εί­ναι τυ­χαία, ού­τε α­πο­τε­λού­με­νη μό­νο α­πό αν­θρώ­πους της φω­το­γρα­φίας. Προ­ε­δρεύει ο τε­χνο­κρι­τι­κός της ΚΑ­ΘΗ­ΜΕ­ΡΙ­ΝΗΣ Άγγε­λος Προ­κο­πίου, έ­χο­ντας ως μέ­λη τον πρό­σφα­τα θα­νό­ντα ζω­γρά­φο και κα­θη­γη­τής της Α­ΣΚΤ Γιάν­νη Μό­ρα­λη, τον χα­ρά­κτη Δημ. Γιαν­νου­κά­κη, ε­νώ συ­μπλη­ρώ­νε­ται με τους δό­κι­μους φω­το­γρά­φους, μέ­λη της Ε­ΦΕ, Βού­λα Πα­παϊωάν­νου, Σπύ­ρο Με­λετ­ζή και Δή­μο Πα­τρί­δη. Στον Γ΄ Δια­γω­νι­σμό του ι­δίου έ­τους, με θέ­μα «Ελλη­νι­κά νη­σιά και θά­λασ­σες», ό­που α­θλο­θέ­της εμ­φα­νί­ζε­ται η KODAK, ο Απο­στο­λί­δης α­πο­σπά το 1ο βρα­βείο για την έγ­χρω­μη φω­το­γρα­φία «Με­θυ­σμέ­να κα­ρά­βια», η ο­ποία δη­μο­σιεύε­ται ασ­πρό­μαυ­ρη και Α΄ έ­παι­νο για την α­δη­μο­σίευ­τη φω­το­γρα­φία με τίτ­λο «Μύ­κο­νος».
Αυ­τές εί­ναι α­να­λυ­τι­κά οι υ­πάρ­χου­σες πλη­ρο­φο­ρίες για τις πρώ­τες δη­μο­σιευ­μέ­νες φω­το­γρα­φίες του στο πε­ριο­δι­κό της Ε­ΦΕ. Στη συ­νέ­χεια, οι δη­μο­σιεύ­σεις α­πο­κτούν κά­ποια τα­κτι­κό­τη­τα. Μην μπού­με, ό­μως, σε συ­στη­μα­τι­κή κα­τα­γρα­φή, για­τί θα βυ­θι­στού­με σε πλη­κτι­κή α­πε­ρα­ντο­λο­γία. Να ση­μειώ­σου­με μό­νο ό­τι α­ντα­να­κλούν, ό­χι βέ­βαια λε­πτο­με­ρώς, το στα­δια­κό του ω­ρί­μα­σμα και τους κα­τά και­ρούς φω­το­γρα­φι­κούς του προ­σα­να­το­λι­σμούς. Ωστό­σο, λί­γο αρ­γό­τε­ρα, Απρ. 1968, δη­μο­σιεύει άρ­θρο στις σε­λί­δες του πε­ριο­δι­κού με τίτ­λο «Προ­σω­πι­κή προ­σέγ­γι­ση». Κεί­με­νο ω­ρι­μό­τη­τας, α­πο­κα­λύ­πτει τις ι­διαί­τε­ρες α­πό­ψεις του Απο­στο­λί­δη. Ό,τι κα­τα­θέ­τει ε­κεί, α­πο­τε­λεί έ­να εί­δος προ­σω­πι­κού μα­νι­φέ­στου γύ­ρω α­πό την φω­το­γρα­φι­κή ει­κό­να.
Κου­βα­λώ­ντας ο Απο­στο­λί­δης μια ι­διό­τρο­πη α­ντί­λη­ψη - μό­νο έ­τσι μπο­ρεί να ερ­μη­νευ­τεί - ε­κτός του πε­ριο­δι­κού Ελλη­νι­κή Φω­το­γρα­φία, ου­δέ­πο­τε δη­μο­σίευ­σε φω­το­γρα­φία σε άλ­λο έ­ντυ­πο. Πλή­ρω­σε, βε­βαίως, το τί­μη­μα, μέ­νο­ντας ε­ντε­λώς ά­γνω­στος στο ευ­ρύ κοι­νό. Εξαί­ρε­ση α­πο­τε­λεί μια πρώ­τη, ί­σως και μο­να­δι­κή, συ­στη­μα­τι­κή με­λέ­τη για το φω­το­γρα­φι­κό του έρ­γο στο πε­ριο­δι­κό OPTICON (Τχ. Ιουν. 1997). Την υ­πο­γρά­φει ο κα­θη­γη­τής φω­το­γρα­φίας Γρη­γό­ρης Βλασ­σάς. Ο ί­διος, με πρό­λο­γο του ε­πί­σης κα­θη­γη­τή φω­το­γρα­φίας Αρι­στεί­δη Κο­ντο­γεώρ­γη, υ­πο­γρά­φει και το διε­ξο­δι­κό κεί­με­νο πα­ρου­σία­σης στο λεύ­κω­μα «Ο Φω­το­γρά­φος Ιά­σων Απο­στο­λί­δης», (εκδ. Αίο­λος, Αθή­να, χ.χ.).2 Πρό­κει­ται για μο­νο­γρα­φία, η ο­ποία, πέ­ρα α­πό α­σφα­λείς πλη­ρο­φο­ρίες, δί­νει και μια α­ντι­προ­σω­πευ­τι­κή ει­κό­να του φω­το­γρά­φου. Διαι­ρεί­ται σε ε­πτά θε­μα­τι­κές ε­νό­τη­τες (Ύπαι­θρος - Νη­σιά του Αι­γαίου - Πρό­σω­πα - Το­πία - Στιγ­μές - Εργα­λεία - Φω­το­τε­χνι­κές) και κα­θώς ο ί­διος φέ­ρε­ται ως ά­τυ­πος συ­νερ­γός της έκ­δο­σης, οι τίτ­λοι πρέ­πει να δη­λώ­νουν, έ­στω σχη­μα­τι­κά, τις φω­το­γρα­φι­κές του εμ­μο­νές.
Όσο μπο­ρώ να κρί­νω και με βά­ση την υ­πάρ­χου­σα μο­νο­γρα­φία, ο Απο­στο­λί­δης κι­νεί­ται στα­δια­κά προς έ­ναν μο­ντερ­νι­σμό, τον μο­ντερ­νι­σμό της ε­πο­χής του, και α­νι­χνεύε­ται κά­που α­νά­με­σα στους Δημ. Χα­ρι­σιά­δη και Βού­λα Πα­παϊωάν­νου. Εντο­πί­ζο­νται, μά­λι­στα, φω­το­γρα­φίες του, που “συ­νο­μι­λού­ν” με α­ντί­στοι­χες αυ­τών των δύο. Κα­τα­φεύ­γω στα δύο πρό­σω­πα ως κλί­μα­κα σύ­γκρι­σης και ό­χι ταύ­τι­σης, ε­πει­δή γνω­στοί πέ­ρα α­πό το συ­νά­φι της φω­το­γρα­φίας. Ξε­γλι­στρά­ει, ό­μως, α­πό αυ­τήν τη συ­μπλη­γά­δα και α­ντι­δια­στέλ­λε­ται, προ­τάσ­σο­ντας, με­τα­ξύ των άλ­λων, και έ­ναν ι­διό­τυ­πο φορ­μα­λι­σμό. Η δη­μιουρ­γι­κή του διά­θε­ση, σε συμ­με­τρι­κή σχέ­ση με τους δύο άλ­λους, δεν πε­ριο­ρί­ζε­ται μό­νο στη στιγ­μή της λή­ψης. Αντι­θέ­τως, ε­πε­κτεί­νε­ται μέ­χρι τον σκο­τει­νό θά­λα­μο, ό­που τύ­πω­νε μό­νος τις φω­το­γρα­φίες του. Δεί­χνει ι­διαί­τε­ρα ε­ξοι­κειω­μέ­νος με τα μυ­στι­κά του σκο­τει­νού θα­λά­μου και οι πει­ρα­μα­τι­σμοί του τεί­νουν προς την υ­πέρ­βα­ση της πραγ­μα­τι­κής ει­κό­νας ή προς την α­φαί­ρε­ση της ως τα ό­ρια της α­δρής σχη­μα­το­ποίη­σης. Για το τε­λευ­ταίο, εί­ναι φα­νε­ρό ό­τι στην εμ­φά­νι­ση χρη­σι­μο­ποιεί τα κα­τάλ­λη­λα υ­λι­κά και α­φαι­ρώ­ντας τη στιγ­μή της ε­κτύ­πω­ση ό­λους τους εν­διά­με­σους τό­νους, ο­ρι­σμέ­νες φω­το­γρα­φίες του α­πο­κτούν α­μι­γή μορ­φή χα­ρα­κτι­κού. Σ’ αυ­τό συμ­βάλ­λει ή, σω­στό­τε­ρα, τον διευ­κο­λύ­νει η σκλη­ρή δια­βάθ­μι­ση του χαρ­τιού, αλ­λά το φω­το­γρα­φι­κό α­πο­τέ­λε­σμα προϋπο­θέ­τει ε­πι­δε­ξιό­τη­τα και, βε­βαίως, δη­μιουρ­γι­κή φα­ντα­σία. Όσο για το πρώ­το, στο ο­ποίο ε­πι­δί­δε­ται πά­λι στον σκο­τει­νό θά­λα­μο αλ­λά με πιο ι­σχυ­ρή φα­ντα­σία, κά­νει φω­το­γρα­φι­κές προ­σμί­ξεις. Με διά­θε­ση αλ­χη­μι­στή α­πο­μο­νώ­νει, συ­ναρ­μό­ζει, α­να­μι­γνύει, αλ­λοιώ­νει, υ­πο­φω­τί­ζει ή φλου­τά­ρει φω­το­γρα­φι­κά θέ­μα­τα, συν­θέ­το­ντας πρω­τό­τυ­πες ει­κό­νες, μάλ­λον ο­νει­ρι­κές, μέ­σα α­πό δι­κές του λή­ψεις.
“Όταν στα­μά­τη­σε να λει­τουρ­γεί τον σκο­τει­νό του θά­λα­μο”, γρά­φει ο Γρηγ. Βλασ­σας, “στα­μά­τη­σε και την ε­να­σχό­λη­σή του με την μαυ­ρό­ασ­πρη φω­το­γρα­φία”. Φαί­νε­ται, ό­μως, ό­τι κα­τόρ­θω­σε να υ­περ­βεί τις κα­θη­λώ­σεις της η­λι­κίας του, για­τί λί­γο πιο κά­τω ση­μειώ­νει ό­τι “περ­νά τον ε­λεύ­θε­ρο χρό­νο του δη­μιουρ­γώ­ντας με τις νέες τε­χνο­λο­γίες, μέ­σω η­λεκ­τρο­νι­κού υ­πο­λο­γι­στή”. Επι­πλέ­ον, μας πλη­ρο­φο­ρεί ό­τι έ­λα­βε μέ­ρος στον Πα­νελ­λή­νιο Δια­γω­νι­σμό Ψη­φια­κής Φω­το­γρα­φίας που διορ­γά­νω­σε η Ε­ΦΕ το 2002, ό­που πή­ρε χάλ­κι­νο με­τάλ­λιο. Με άλ­λα λό­για, πα­ρεκ­τρά­πει στα ο­γδό­ντα του και μά­λι­στα δη­μό­σια, διεκ­δι­κώ­ντας πρω­τεία ση­με­ρι­νού νε­α­νία. Έχει, λοι­πόν, εν­δια­φέ­ρον η δη­μιουρ­γι­κή προέ­κτα­ση του σκο­τει­νού θα­λά­μου στο photoshop του Η/Υ και αν ως καλ­λι­τε­χνι­κό α­πο­τέ­λε­σμα εί­ναι ε­ξί­σου ε­πι­τυ­χές. Ωστό­σο, το τι α­κρι­βώς θα α­να­σύ­ρουν μέ­σα α­πό τα ά­δυ­τα του σκλη­ρού δί­σκου οι οι­κείοι του, που υ­πο­γρά­φουν την αγ­γε­λία θα­νά­του, αμ­φι­βάλ­λω εάν θα α­πο­κα­λυ­φθεί πο­τέ δη­μό­σια.
Αυ­τά τα πολ­λά, τα γε­μά­τα πα­ρεκ­βά­σεις, ί­σως ό­μως και τα μό­να για τον θα­νό­ντα φω­το­γρά­φο Ιά­σο­να Απο­στο­λί­δη.

ΣΗ­ΜΕΙΩ­ΣΕΙΣ

1 - Ένα α­μι­γώς ε­ρα­σι­τε­χνι­κό σω­μα­τείο, ο «Σύν­δε­σμος Ελλή­νων Ερα­σι­τε­χνών Φω­το­γρά­φων», ι­δρύ­θη­κε στα τέ­λη του 1932. Το κα­τα­στα­τι­κό λει­τουρ­γίας φα­νε­ρώ­νει υ­ψη­λές ε­πι­διώ­ξεις, αλ­λά μάλ­λον δεν κα­τόρ­θω­σε να ε­πι­πλεύ­σει για πο­λύ, α­φή­νο­ντας στην ε­πο­χή του κά­ποιο ευ­διά­κρι­το στίγ­μα.
2 - Από ε­δώ αν­τλή­θη­καν ο­ρι­σμέ­νες πλη­ρο­φο­ρίες, ό­πως και οι φω­το­γρα­φίες που ει­κο­νο­γρα­φούν το κεί­με­νο

Πέ­τρος Κα­λα­βρός
Το κείμενο δημοσιεύθηκε στην εβδομαδιαία εφημερίδα "Η Εποχή"